است از نظر دیگران خوب باشد، و اگر بنا باشد احکام نسبی باشد هیچ کس حق اعتراض ندارد و او (هشترودی) هم حق ندارد به استفاده از تکنیک در راه برادرکشی اعتراض کند.

علت تفکیک حقیقت و اخلاق

گفتیم که میان جاودانگی حقیقت و جاودانگی اصول اخلاقی تفکیک کردند و حق هم همین است که تفکیک کنند. حال باید ببینیم که چرا حساب اخلاق را از [حساب] حقیقت جدا کردند؟ حقیقت عبارت است از اصلهای نظری و اخلاق عبارت است از اصلهای عملی، و به عبارت دیگر، اخلاق داخل در حکمت عملی است و حقیقت داخل در حکمت نظری است، و اصول حکمت عملی را نمیشود داخل در حقیقت کرد، زیرا حکمت نظری بیان میکند حقایق را آنچنانکه هستند و یا بودند، یعنی این حکمت نمایشگر واقعیت است آنچنانکه هست، ولی حکمت عملی محدود به انسان است و بحث در آن مربوط به «چه باید» هاست و آن اینکه انسان باید اینجور رفتار کند یا آنجور رفتار کند، یعنی ماهیت حکمت عملی ماهیت انشاء است، ولی ماهیت حکمت نظری ماهیت اخباری است، از واقعیت و نفس الامر خبر میدهد، لذا این صحبت پیش میآید که آیا مطابق با نفس الامر هست یا نه؟ و اگر مطابق بود، به طور جاودانه مطابق است یا نه؟ ولی در اخلاق، اخبار و مطابقت با واقع در کار نیست.

در کتابهای خودمان بحث عقل عملی و عقل نظری به عنوان دو عقل و دو قوه در انسان مطرح شده است و این مسأله عقل نظری و عقل عملی و تفاوت اساسی آندو یکی از مواردی است که به نظر ما در کتابهای ما به قدر کافی دربارهاش بحث نشده است هرچند که سرنخ خوبی در این مورد به دست دادهاند. آنچه که درباره این دو عقل بحث کردهاند، جنبه روانشناسی دارد که در انسان دو قوه وجود دارد، یکی به نام «عقل نظری» و یک قوه دیگر به نام «عقل عملی». بعد گفتهاند عقل نظری عبارت است از قوهای که در نفس هست و با آن قوه نفس میخواهد عالم خارج از خودش را کشف کند، و عقل عملی عبارت است از آن سلسله از ادراکات از آن جهت که نفس مدبّر بدن هست و میخواهد تدبیر کند بدن را. به عبارت دیگر عقل عملی جنبه