2. مکانیسم عمل

قسمت دوم را تحت عنوان «مکانیسم عمل» ذکر میکند در مقابل «مکانیسم اندیشه»، که تقریبا چیزی است شبیه آنچه که قدمای ما به آن «حکمت عملی» میگویند، همچنانکه قسمت پیش شبیه حکمت نظری قدمای ماست. هر نوع جهانبینی (به اصطلاح امروز) خواه ناخواه در جنبه عمل تأثیر میگذارد و رابطهای است میان طرز تفکر و طرز عمل. مثلًا بعضی از جهانبینیها الهام بخش عمل و فعالیت و مبارزه و سخت کوشی است و بعضی از جهانبینیهای دیگر برعکس، الهامبخش سکون و رکود و جمود است.

مثلًا اینها (مسیحیها و فرنگیها) درباره اسلام میگویند: چون جهانبینی اسلام مبتنی بر قضا و قدر و حتمیت وقایع جهان است، منشأ جمود و رکود در میان پیروانش میشود؛ و این گونه نظر درباره اسلام یک امر رایجی میان آنهاست. گوستاولوبون همین اشکال را مطرح میکند و جواب میدهد: [در این زمینه] در اسلام چیزی بیش از آنچه در مکتبهای مسیحی هست وجود ندارد.

حالا میخواهیم ببینیم مکانیسم جدل (که یک نوع جهانبینی است) از نظر عمل چه فلسفهای است؟

آندره پییتر در این باره چنین میگوید:

«جدل که بیان روانی خصلت پرتحرک آلمانی است عمیقا یک فلسفه قدرت به شمار میرود. جدل اندیشه را برمیانگیزد و به عمل ترغیب میکند زیرا گویی همه رازها را آشکار ساخته است. جدل روح را لابلای پیشامدها میبرد و میتوان گفت تاریخ را در اختیار انسان قرار میدهد زیرا از دیدگاه جدل، تاریخ شامل یک رشته نیرو و ضد نیروست که با تحریک آنها میتوان حرکتش را تسریع کرد: «اصل منفی به زندگی حرکت میبخشد». اما این فلسفه قدرت پس از رسیدن به این مرحله مستقیماً به تجلیل و تکریم از مبارزه منتهی میشود. قبلًا هراکلیت که پدر جدل محسوب میشود این جمله ناشاد معروف را برای ما باقی گذاشته بود که «جنگ مادر همه است» اما فیلسوف برلینی است که عاقبت فرمول آشتیناپذیری در مدح جنگ ارائه میدهد: «به هنگام صلح انسانها زار و نزار میشوند، مرگ در چنین هنگامی است ... دولت برای (تصدیق) فردیت خود ... باید یک دشمن به وجود