حال در حال سیر و سلوک الی اللّه است، همه را فراموش کرده و متوجه خداست، مراقب است که یک ذرّه غیر خدا در قلبش راه پیدا نکند، یعنی در حال سلوک عرفانی است. این است عرفان اسلام. سر دشمن را میخواهد برای خدا ببرد. او به صورت علی (ع) تف میکند. چون بشر است اندکی احساس ناراحتی میکند. زود از جایش بلند میشود، چند قدم راه میرود و بعد میآید. دشمن میگوید چرا اینطور کردی؟ اگر میخواستی مرا بکشی چرا همان اول نکشتی؟ میفرماید: تو به صورت من تف کردی و من ناراحت شدم، ترسیدم خللی در نیت من رسوخ پیدا کند و در جهاد عرفانی من کوچکترین خدشه و خللی وارد شود.

پس اینها دو عالم جدا از یکدیگر نیستند که ما یا این طرف را بچسبیم یا آن طرف را، یک روز به این طرف بچسبیم و طرف دیگر را کنار بزنیم و روز دیگر عکسش را انجام دهیم و مدام بگوییم این حرفها دروغ است، اینها ذهنیتگرایی است، اینها درونگرایی است، اسلام عینیتگراست، اسلام طبیعتگراست، پیامبر آمده که بشر را از درونگرایی متوجه برونگرایی کند! نه، اینطور نیست، درونگرایی و برونگرایی اسلام دوش به دوش یکدیگر و جدایی ناپذیرند. آن «درونگرایی» که متوجه برون نباشد از نظر اسلام درونگرایی نیست، عرفان نیست، معنویت نیست، هجرت به سوی خدا نیست. همچنین اسلام آن فعالیت عملی بیرونی را که متوجه درون نباشد- [و شخص بگوید] اینها را دیگر رها کن، اینها ذهنیت است، مسائل مهمی نیست، باید به عینیت بچسبیم- نه جهاد میداند، نه عمل صالح و نه مهاجرت، و هیچکدام از این اسمها را روی یک فعالیت عملی نمیگذارد اگر از معنویت تهی باشد.

قرآن و جدا نبودن درون گرایی و برون گرایی

اسلام صریح میگوید:«ان تتّقوا اللّه یجعل لکم فرقانا» [1] تقوا داشته باشید، میبینید مایه تمیز در دل شما پیدا میشود؛ پاک باشید، خودتان را منزه نگه دارید، خدای متعال به دل شما نور میپاشد، مایه تمیز دادن حق از باطل به شما میدهد.