مساحتها را برحسب مترمربع تعیین میکنیم و اینها را «کمّیت» میگوییم. صدها هزار اشیاء را داخل در مقوله کمیت میکنیم. همچنین صدها هزار اشیاء دیگر را در مقوله کیفیت دستهبندی میکنیم. صدها هزار اشیاء دیگر را در مقوله اضافه (یا مقوله نسبتها) داخل میکنیم و میگوییم نه کمیت است نه کیفیت. صدها هزار شئ دیگر را میگوییم نه کمیت است نه کیفیت و نه اضافه، جوهر است، و یا به تعبیر غلط بعضی افراد، ذات است.

اینها دستهبندیهاست. انسان تا اشیاء را دستهبندی نکند نمیتواند آنها را بشناسد. هیچ مکتبی نیست که قائل به مقولات اشیاء و قائل به دستهبندی کردن اشیاء برای شناسایی نباشد. البته گاهی درباره تعداد مقولهها اختلاف نظر است، یکی میگوید دهتاست، دیگری میگوید پنجتاست، ارسطو برای خودش مقولاتی دارد، شیخ اشراق برای خودش مقولاتی دارد، کانت برای خودش مقولاتی دارد، هگل همین طور، و دیگران. ولی آنچه مسلّم است این است که مقولات برای شناخت، یک امر ضروری است. اگر اشیاء مقوله مقوله نشوند، برای ما قابل شناخت نیستند. این مقوله مقوله شدن، یک کار عقلانی و فکری و یک تجزیه و تحلیل عقلی است.

اشیاء را به صورت جزئی احساس میکنیم، بعد به آنها تعمیم و کلّیت میدهیم. «تعمیم» یک عمل عقلی است، کار عقل است، کار حس نیست.

یکی از کارهای فوق العاده ذهن انسان عمل «تجرید» است. تجرید یعنی چه؟ تجرید غیر از تجزیه است. «تجرید میکنیم» یعنی ذهن ما دو امری را که در عالم عین یکی هستند، هرگز جدا نمیشوند و امکان جدا شدن ندارند، از یکدیگر جدا میکند، تجرید و مجرّد میکند. مثلًا شما هرگز عدد مجرد در خارج ندارید. شما در عالم عین یک پنجتا ندارید که فقط پنجتا باشد، نه پنجتا گردو باشد، نه پنجتا درخت باشد و نه پنجتا چیز دیگر باشد. نمیشود در عالم عین «پنجتا» وجود داشته باشد بدون اینکه «پنج چیز» باشد. اگر پنجتایی باشد، اشیائی هستند که پنجتا هستند، مثلًا انگشتی وجود دارد که میگوییم پنجتا انگشت. ولی ذهن در عالم خودش، در عالم حساب و اعداد، آنجا که میگوید «25 5؟ 5» هیچ ضرورتی ندارد که اول گردو را در نظر بگیرد، بعد بگوید پنج تا پنج گردو (تازه مضروب فیه را گردو گرفته ولی باز مضروب را مجرّد گرفته است) [مساوی است با بیست و پنج گردو؛ بلکه میگوید] پنج پنجتا میشود بیست و پنجتا؛ یعنی ذهن تجرید میکند و چون تجرید میکند قادر بر تفکر و