میتواند چیز دیگر بشود- که همین جور هم هست- اما نه اینکه میتواند هرچیز دیگر بشود، مثلا میتواند طلا بشود، میتواند نقره بشود، میتواند جو بشود [1]! نه، این میتواند بوته گندم بشود [2].

بنابراین در دانه گندم استعدادِ شدن هست و آن شدنِ بوته گندم است. آن بوته گندم آینده این دانه گندم است. این فقط استعداد بوته گندم شدن دارد. جو فقط استعداد بوته جو شدن دارد. پس این اضافه دارد با آینده، اما با آینده خاص. قهراً آینده هم اضافه دارد با حال؛ یعنی «بوته گندم به وجود آمدن» امکان وجود دارد ولی آیا امکان وجود دارد در هر جا؟ مثلًا آیا امکان وجود دارد در دل سنگ؟ نه. آیا امکان وجود از هسته خرما دارد که هسته خرما تبدیل شود به دانه گندم؟ نه، امکان وجود دارد در دانه گندم.

اینجاست که مطلب را به این تعبیر میگوییم که دانه گندم استعداد بوته گندم شدن دارد و باز میگوییم بوته گندم امکان وجود در دانه گندم دارد. یا میگوییم هسته خرما استعداد درخت خرما شدن دارد و درخت خرما الآن امکان.

از محبت مسها زرین شود.

وز محبت تلخها شیرین شود.

بعد که نگاه میکنید میبینید ابیات متعددی پشت سریکدیگر تحت عنوان «خ» به صورت نسخه بدل آوردهاند که از محبت ...، از محبت ...، که این مطلب را مرحوم مینوی یک وقتی به عنوان مثال ذکر میکرد و میگفت این در نسخههای اصل مثنوی نیست و بعد اضافه کردهاند. این جمله را که او گفته است: «از محبت مسها زرین شود» مقصود مس وجود انسان است که زر میشود. و در مصراع دوم هم گفته است: «از محبت تلخها شیرین شود». بعد همینطور به یکدیگر بافتهاند که از محبت مثلا استکان نعلبکی شود و فلان بهمان شود. دیگر خیال نکردهاند که او گفته است: «از محبت مسها زرین شود» یک شیء خاص را درنظر گرفته است و با یک تمثیل بیان کرده است.

بدون توجه به این مطلب ابیاتی را به یکدیگر بافتهاند که واقعاً در حد همین است که مثلا بگوییم از محبت استکان نعلبکی شود. از محبت که دیگر استکان نعلبکی نمیشود!