نکنید، خویشتن را ملامت کنید که به دعوت من پاسخ مثبت دادید. ارتباط من با شما صرفاً در حدود «دعوت» و «اجابت» بوده و بس.»

فلسفه و حکمت این اندازه تسلّط شیطان بر بشر، «اختیار» انسان است. مرتبه وجودی انسان ایجاب میکند که حرّ و آزاد و مختار باشد. موجود مختار همواره باید بر سر دو راه و میان دو دعوت قرار گیرد تا کمال و فعلیت خویش را که منحصراً از راه «اختیار» و «انتخاب» بدست میآید تحصیل کند.

در جهانبینی اسلامی، هیچ موجودی نقشی در آفرینش به صورت استقلال ندارد. قرآن برای هیچ موجودی استقلال قائل نیست. هر موجودی هر نقشی را دارد بصورت واسطه و مجرا واقع شدن برای مشیت و اراده بالغه الهیه است. قرآن برای فرشتگان، نقش واسطه بودن برای انفاذ مشیت الهی در خلقت قائل است؛ ولی برای شیطان حتی چنین نقشی نیز قائل نیست، تا چه رسد به آنکه او را در خالقیت مستقل بداند آنچنانکه در اوستا اهریمن خالق مستقلّی است در برابر آهورامزدا.

از اینرو اینکه معمولا کلمه شیطان را در ترجمه متون اسلامی به «اهریمن» یا «دیو» ترجمه میکنند، غلط فاحش است. کلمه شیطان مرادفی در فارسی ندارد و باید عین لفظ در ترجمه بیاید.

شیطان از نظر قرآن به هیچ وجه قطبی در مقابل خداوند نیست، حتی قطبی در برابر فرشتگان که به اذن پروردگار دست اندرکار خلقتاند و مجری مشیت الهی در آفرینش اشیاء میباشند نیز نیست.

به طور کلّی تصوّر مردم ما از «جن» با تصویری که قرآن از جن میدهد متفاوت است. جن در قرآن موجودی است مانند انسان و مکلّف به تکالیفی مانند تکالیف انسان، ولی موجودی نامرئی؛ اما جن در تصوّر عامّه مردم موجودی است در ردیف فرشته. قرآن، جن را با انس (انسان) ردیف میکند و عامّه مردم با فرشته. شیطان به نصّ قرآن از نوع جنّ است. در جهانبینی اسلامی، فرشتگان نقشی اجرائی در نظام تکوین دارند، برخلاف جن که از این نظر هیچ نقشی ندارد. ردیف قرار دادن «جنّ و ملک» در ادبیات اسلامی، به اعتبار اشتباهی است که مسلمین از سابقه ذهنی با مفاهیم زردشتی دامنگیرشان شده است.