عدل به تنهایی علامت اشعری نبودن شمرده میشد. عدل و امامت توأماً علامت تشیع بود. این است که گفته میشد اصول دین اسلام سه چیز است و اصول مذهب شیعه همان سه چیز است به علاوه اصل عدل و اصل امامت.

عدل و حکمت

قبلا گفتیم که در میان صفات پروردگار، دو صفت است که از نظر شبهات و ایرادهای وارده بر آنها، متقارب و نزدیک به یکدیگرند: عدالت، حکمت.

منظور از عادل بودن خدا این است که استحقاق و شایستگی هیچ موجودی را مهمل نمیگذارد و به هر کس هر چه را استحقاق دارد میدهد، و منظور از حکیم بودن او این است که نظام آفرینش، نظام احسن و اصلح، یعنی نیکوترین نظام ممکن است.

خواجه نصیر الدین طوسی میگوید:

لازمه حکمت و عنایت حق این است که جهان هستی، غایت و معنی داشته باشد. آنچه موجود میشود یا خود خیر است و یا برای وصول به خیر است.

«حکمت» از شؤون علیم بودن و مرید بودن است و مبین اصل «علّت غائی» برای جهان میباشد، ولی «عدالت» ارتباطی به صفتهای علم و اراده ندارد، عدالت به مفهومی که گفته شد از شؤون فاعلیت خداوند، یعنی از صفات فعل است نه از صفات ذات.

اشکال مشترک در مورد «عدل» و «حکمت» پروردگار، وجود بدبختیها و تیرهروزیها و به عبارت جامعتر «مسأله شرور» است. «مسأله شرور» را میتوان تحت عنوان «ظلم» ایراد بر عدل الهی بشمار آورد و میتوان تحت عنوان «پدیدههای بیهدف» نقضی بر حکمت بالغه پروردگار تلقّی کرد، و از اینرو است که یکی از موجبات گرایش به مادّیگری نیز محسوب میگردد. مثلا وقتی تجهیزات «دفاعی» و «حفاظتی» موجودات زنده را در برابر خطرها، شاهدی بر نظم و حکمت الهی میگیریم فوراً این سؤال مطرح میشود که اساساً چرا باید خطر وجود داشته باشد تا نیازی به سیستمهای دفاعی و حفاظتی باشد؟ چرا میکروبهای آسیبرسان وجود دارند تا لازم شود به وسیله گلبولهای سفید با آنها مبارزه شود؟ چرا درنده تیز دندان