اعمال انسانی را سبب تغییراتی و محو و اثباتهایی در عالم علوی و برخی الواح تقدیری و کتب ملکوتی بدانیم.

مگر نه این است که نظام سفلی و عینی ناشی از نظام علوی و علمی و منبعث از اوست؟ مگر نه این است که عالم سفلی، دانی است و عالم علوی، عالی؟ مگر نه این است که جهان ناسوت محکوم جهان ملکوت است؟ حالا آیا ممکن است متقابلًا احیاناً نظام سفلی و لا اقل قسمتی از آن، یعنی عالم انسانی، در نظام علوی و علمی اثر بگذارد و سبب تغییراتی بشود و لو آنکه خود همین تأثیر نیز به موجب سرنوشت و به حکم قضا و قدر بوده باشد؟ اینجاست که سؤالات عجیب پشت سر هم خودنمایی میکند. آیا علم خدا تغییر پذیر است؟!! آیا حکم خدا قابل نقض است؟!! آیا دانی میتواند در عالی اثر بگذارد؟!! جواب همه اینها مثبت است. بلی، علم خدا تغییر پذیر است؛ یعنی خدا علم قابل تغییر هم دارد. حکم خدا قابل نقض است؛ یعنی خدا حکم قابل نقض هم دارد. بلی، دانی میتواند در عالی اثر بگذارد. نظام سفلی، و مخصوصاً اراده و خواست و عمل انسان بلکه اختصاصاً اراده و خواست و عمل انسان، میتواند عالم علوی را تکان بدهد و سبب تغییراتی در آن بشود، و این عالیترین شکل تسلّط انسان بر سرنوشت است.

اعتراف میکنم شگفتآور است، امّا حقیقت است. این همان مسأله عالی و شامخ «بداء» است که قرآن کریم برای اوّلین بار در تاریخ معارف بشری از آن یاد کرده است:

یمحو اللّه ما یشاء و یثبت و عنده امّ الکتاب. [1].

خداوند هر چه را بخواهد [که قبلا ثبت شده است] محو میکند و هر چه را بخواهد [که قبلا ثبت نشده است] ثبت میکند و کتاب مادر [اصل و مادر همه کتابها و نوشتهها] منحصرا نزد اوست.

در تمام سیستمهای معارف بشری سابقه ندارد؛ در میان فرق اسلامی تنها دانشمندانی از شیعه اثنی عشریه هستند که در اثر اهتداء و اقتباس از کلمات ائمّه اهل بیت (علیهم السّلام) توانستهاند به این حقیقت پی ببرند و این افتخار را به خود