دیگران را در این زمینه میخوانده است.

از آن زمان تاکنون هر وقت به گفته یا نوشتهای در این موضوع برمیخوردم، با علاقه میخواندم و یا گوش میکردم، و خیلی مایل بودم رأی و نظر گوینده یا نویسنده را دریابم؛ تا آنکه در چند سال پیش، ضمن بحثی نیمه درس و نیمه سخنرانی که در اطراف یکی از احادیث نبوی [1] ایراد میکردم، دامنه سخن به این مطلب کشید. اگر چه آنچه در این زمینه تا آن وقت خوانده یا شنیده بودم احیانا مفید بود، امّا مرا اقناع نکرده بود و چون در خود و مستمعین علاقه شدیدی به فهمیدن این مطلب احساس میکردم تصمیم گرفتم تا آنجا که ممکن است غور و دقّت کنم و این مسأله را بررسی نمایم؛ زیرا یافتن راه اصلاح اوضاع حاضر جهان اسلامی بستگی زیادی دارد به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آنها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است. برای این کار لازم شد که اوّلًا نظر دیگران را، اعمّ از مسلمان و غیر مسلمان، تا آنجا که دسترسی دارم بررسی کنم، و ثانیاً موضوعاتی که از این نظر قابل طرح و گفتگو است، هر چند تاکنون از این نظر طرح نشده است، بدون اغماض و پرده پوشی طرح کنم.

اینجا بود که به گستردگی و دامنه وسیع این مبحث پیبردم. فهمیدم که اگر بنا شود تحقیقی کافی و عالمانه در این مطلب بشود، باید موضوعات فراوانی مورد بحث و تحقیق قرار گیرد، و بررسی همه آنها از عهده یک فرد خارج است و یا لااقلّ سالها وقت لازم دارد. معهذا در نظر گرفتم مقدّمتاً مطالب مربوطه را کلاسه و خلاصه کنم و بعضی از موضوعات را به طور نمونه و آزمایش مورد بحث و گفتگو قرار دهم و سررشته را به دست دیگران بدهم، شاید به این ترتیب نوعی همفکری و همکاری در یک بحث مهمّ اجتماعی اسلامی صورت بگیرد و یک سلسله بحثهای منظّم و مفید انجام یابد.