عمل صالح منهای ایمان

اکنون روشن گردید که اولًا بحث ما جنبه کلی و عمومی دارد، و درباره اشخاص نمیخواهیم قضاوت کنیم.

ثانیاً بحث در این نیست که آیا دین حق یکی است یا متعدد است؟ بلکه پذیرفتهایم که دین حق یکی است و هر کس موظف است آن را بپذیرد.

ثالثاً بحث در این است که اگر کسی بدون اینکه دین حق را بپذیرد عمل نیکی انجام دهد که دین حق آن را نیک میداند آیا برای او در مقابل عمل نیکی که انجام داده است اجر و پاداشی هست یا نه؟

مثلا دین حق احسان به خلق را توصیه و تأکید کرده است. خدمات فرهنگی از قبیل تأسیس مدارس و آموزشگاهها و تألیف و تعلیم و تدریس؛ خدمات بهداشتی از قبیل طبابت، پرستاری، تأسیس مؤسسات بهداشتی و غیره؛ خدمات اجتماعی از قبیل اصلاح ذات البین، کمک به مستمندان و از کار افتادگان، حمایت حقوق زیردستان، درگیری با متجاوزان و زورگویان و تقویت صفوف محرومان، و بالاخره اقامه عدل که غایت و هدف بعثت پیامبران است، فراهم کردن موجبات تسلّی خاطر دلشکستگان و مصیبت زدگان، و امثال اینها از این قبیل است؛ هر دینی و هر پیغمبری به اینها توصیه کرده است. به علاوه عقل و وجدان هر کسی به حسن و خوبی چنین اعمالی حاکم است.

اکنون میگوییم اگر شخص غیر مسلمانی اینچنین خدماتی انجام داد، آیا برای او پاداشی هست یا نه؟ دین حق میگوید امین باشید و دروغ نگویید؛ آیا اگر غیر مسلمانی اعمالش منطبق بر همین دستور باشد، پاداشی دریافت خواهد کرد یا نه؟ به عبارت دیگر آیا خیانت کردن و امین بودن، در مورد غیر مسلمان مساوی است یا نه؟

آیا زنا و نماز در مورد او برابر است (سواء صلّی ام زنی) یا نه؟ این است مسألهای که مورد بحث ماست.

دو طرز تفکر

معمولا کسانی که داعیه روشنفکری دارند با قاطعیت میگویند هیچ فرقی میان مسلمان و غیر مسلمان، بلکه میان موحّد و غیر موحّد نیست؛ هر کس عمل نیکی انجام