و خلقت انسان تزکیه نفس هدف است یا مقدمه؟ و اگر مقدمه است مقدمه چیست؟ آیا مقدمه معرفة‌الله و اتصال به خدا و عبادت اوست؟ و یا مقدمه برقراری عدالت اجتماعی است و انبیاء آمده‌اند که عدالت اجتماعی را برقرار کنند و برای برقراری آن ناچار بوده‌اند در بشر پاره‌ای از صفات را که با زندگی اجتماعی جور در نمی‌آید، رذیله بخوانند و صفات دیگری را که با زندگی اجتماعی مناسب است فضیلت بنامند و بگویند باید انسان خود را از صفاتی که ضد اخلاق اجتماعی است همچون حسد، کبر، عجب و خودپرستی، هواپرستی و... بپیراید و به یک سلسله صفات دیگر که اخلاق اجتماعی است و به عدالت اجتماعی کمک می‌کند مانند راستی، امانت، احسان، محبت، تواضع و ... بیاراید؟ یا این که اصولا تزکیه نفس قطع نظر از همه اینها خود هدف مستقلی است؟

حال کدام یک را باید پذیرفت؟

به نظر ما قرآن شرک را به هیچ معنی نمی‌پذیرد. قرآن کتاب توحید به تمام معنی کلمه است؛ کتاب توحید است به این معنا که برای خداوند مثل قائل نیست (توحید ذاتی): لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ[1]؛ کتاب توحید است به این مفهوم که از صفات و اسماء، آنچه را که حد اکثر کمال را در بردارد برای خدا می‌داند: لَهُ اْلأسْماءُ الْحُسْنی[2]. وَ لِلّهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلی[3]؛ کتاب توحید

[1] . شوری/ 11: هیچ مثل و مانندی برای او نیست.

[2] . طه/ 8 : همه اسماء نیکو مخصوص اوست.

[3] . نحل/ 60: و صفات والا خاص خداست.