آیا وقتی جزئی از آن، وجود پیدا میکند آن جزء، منقسم است یا غیرمنقسم؟ اگر غیرمنقسم است پس جزء بعد هم که وجود پیدا میکند غیرمنقسم است. پس باز حرکت، مرکب از امور غیرمنقسم است.

اگر بگویید جزئی که وجود پیدا کرده و حاصل شده منقسم است، معنای منقسم این است که نیمی از آن قبلًا وجود پیدا کرده و نیم دیگر بعد وجود پیدا کرده است.

پس وقتی نیمی از آن وجود پیدا میکند، آن جزئی که وجود پیدا کرده همان نیمی است که وجود پیدا کرده است و حال آنکه فرض ما این است که تمامش وجود و حصول پیدا کرده است. پس آنچه که ما فرض کردیم حاصل شده است، نیمی از آن حاصل شده نه تمام آن.

پاسخ اشکال

مرحوم آخوند میگوید ریشه این شبهه که از فخر رازی است با ریشه شبههای که از او قبلًا نقل کردیم یکی است. ریشه سؤال یکی است و ریشه جواب هم یکی است.

جوابی که دادیم این بود که شما میان وجود شیء در «آن» و وجود شیء در زمان فرق نگذاشتید.

میگویید یک جزء از شیء که وجود پیدا میکند منقسم است یا منقسم نیست؟ ما از میان همه شقوق شما شق آخر را انتخاب میکنیم. گفتید آیا مرکب است یا غیرمرکب؟ میگوییم مرکب است. آیا اجزایش منقسم بالفعل است یا قابل قسمت است؟ میگوییم قابل قسمت است. آیا دفعتاً وجود پیدا میکند یا لا دفعتاً؟ میگوییم لادفعتاً. وقتی که لادفعتاً وجود پیدا میکند آیا یک جزء که وجود پیدا میکند غیرمنقسم است یا منقسم؟ میگوییم: منقسم. بعد شما اشکال کردید که اگر منقسم باشد یک جزء آن، اول وجود پیدا میکند و جزء دیگر آن، بعد وجود پیدا میکند، پس آنچه که ما فرض کردیم تمام آن حاصل است تمام آن حاصل نیست.

جواب این است که شما میان «حصول در آنْ» و «حصول در زمان» فرق نگذاشتید. شما میگویید آن جزئی که وجود پیدا کرده، منقسم است یا غیرمنقسم؟

ما از شما سؤال میکنیم که مقصود شما چیست؟ آیا مقصودتان این است که آن جزئی که وجود پیدا کرده، در آنْ وجود پیدا کرده است؟ اگر مقصود شما این است میگوییم هرگز «جزء» حرکت در آنْ وجود پیدا نمیکند، بلکه «حد» حرکت در آنْ وجود دارد.

به عنوان مثال، فرض کنید یک متر از یک جسم دومتری، سیاه و یک متر از آن سفید است و یک خط هندسی در حد وسط قرار گرفته است. حال، جسم دیگری را که