و جزئی است. پس یک امر شخصی است که باقی است نه اینکه یک امر کلی باقی باشد. این هم جوابی است که مرحوم آخوند در اینجا میدهد که در جلسه بعد به تفصیل درباره آن بحث خواهیم کرد.

سه نظریه در باب حرکت توسطیه و قطعیه

مجموعاً در باب حرکت توسطی و حرکت قطعی سه نظریه وجود دارد: یک نظریه همان نظریهای است که ظاهر کلام شیخ است و بعد متأخرین شیخ عموماً تا زمان میرداماد بدان قائلند که آنچه وجود دارد حرکت توسطیه است و حرکت قطعیه در خارج وجود ندارد و در ذهن است. قبلًا عرض کردیم که حاجی هم در واقع در آخر متمایل به همین نظریه قبل از دوره میرداماد است نظر دوم این است که آنچه وجود دارد حرکت قطعیه است و حرکت توسطیه یک امر ذهنی و انتزاعی است، که ابتدا مرحوم آخوند به همین صورت میگویدگو اینکه میخواهد این را هم به صورتی حل کند.

نظر سوم که ظاهر عبارت آخوند در اینجا همین است این است که هم حرکت توسطیه در خارج وجود دارد و هم حرکت قطعیه. حال چگونه میشود که هر دوی اینها در خارج وجود داشته باشند؟ غایت توجیهی که در اینجا هست، همین توجیهی است که مرحوم آخوند در اینجا کرده است که حرکت توسطیه از یک جنبه ابهام دارد و از جنبه دیگر تشخص، پس وجود دارد.

اشاره ای به نظر خاص علامه طباطبایی

آقای طباطبایی گرچه معتقدند که هم حرکت توسطیه وجود دارد و هم حرکت قطعیه، ولی ایشان میخواهند بگویند که فرق بین حرکت توسطی و قطعی فرق دو اعتبار درباره شیء واحد است. شیء واحد را به دو نحوه اعتبار میکنیم که اگر به نوعی اعتبار کنیم اسمش میشود حرکت قطعی و اگر به نوع دیگر اعتبار کنیم اسمش میشود حرکت توسطی. این نظر را، هم در حاشیه اسفار، هم در یک رساله عربی که در باب قوه و فعل نوشتهاند و هم در متن اصول فلسفه که هنوز چاپ نشده [1] تأیید کردهاند. ولی آنچه ایشان به نام حرکت