حرکت قطعیه و حرکت توسطیه

حرکت به دو معناست، نه اینکه بر دو قسم باشد. برخی اشتباهاً میگویند حرکت بر دو قسم است یا قطعیه است یا توسطیه. حرکت بر دو قسم نیست؛ حرکت بر دو معنا اطلاق شده است. اطلاق حرکت بر حرکت قطعی و حرکت توسطی به اشتراک لفظی است نه اشتراک معنوی:«قد یطلق الحرکة و یراد به التوسط و قد یطلق الحرکة و یراد به القطع» [1]. شیخ و مرحوم آخوند هم همینطور گفتهاند ولی در بعضی کتابها این اشتباه وجود دارد.

حرکت توسطی و حرکت قطعی چیست؟ اتفاقاً در فصل بعد همین مطلب مطرح است که آیا آنچه از حرکت واقعاً وجود دارد حرکت بمعنی القطع است یا حرکت بمعنی التوسط؟ ما این مطلب را در آنجا به تفصیل بحث میکنیم ولی برای اینکه فی الجمله روشن بشود که آنها که گفتهاند این ایراد بر حرکت به معنی قطع وارد است نه حرکت به معنی توسط، چه میخواهند بگویند مختصر توضیحی میدهیم.

مطلبی که عرض میکنیم اختصاص به حرکت اینی ندارد ولی ما مثال به حرکت اینی میزنیم. سنگی را که رها میکنیم چه چیزی وجود پیدا میکند؟ ممکن است کسی اینطور بگوید که در همان آنِ اول یک حالت وجود پیدا میکند که اسمش حرکت است و آن حالتی که در آنِ اول وجود پیدا کرده تا آخرین آنِ این حرکت استمرار وجود دارد و این حالتِ ثابتی که استمرار دارد یک وجود بسیط و باقی است تا وقتی که سنگ به سطح زمین میرسد؛ درست مثل اینکه این جسم در یک آن سفید بشود و این سفیدی یک ساعت ادامه پیدا کند و بعد از بین برود. در اینجا امری به نام سفیدی در آنِ اول حادث میشود و بعد در آنات وسط و در واقع در طول زمان باقی میماند و بعد از یک ساعت از

بوعلی از کسانی است که تضاد و اختلاف میان نظریاتش خیلی کم وجود دارد، بلکه شاید بتوان گفت وجود ندارد. به سبب آن حافظه قوی و خارق العادهای که داشته مبانی خودش یادش نمیرفته است در صورتی که بسیاری نظریهای را در یک جا تحقیق کرده و حل کردهاند و در جای دیگر یادشان رفته که قبلًا خودشان آن را حل کردهاند و لذا نظریه دوم آنها مرتجعانهتر از نظریه اولشان است. در بحث حرکت توسطی و حرکت قطعی یک نوع [تهافت ظاهری] در کلام شیخ هست که بعد میرسیم، آنجا که مرحوم آخوند میگوید:«و الشیخ اجلّ شأناً و ارفع محلًا من أن یناقض نفسَه» (اسفار، ج 3، ص 35).