جلسه دوم

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. «اقول: إن بهمنیار ذکر هذه الشبهة ناقلًا و إیاها ...» [1] ..

شبهه امام رازی درباره خروج شیء از قوه به فعل را نقل کردیم. مرحوم آخوند پس از نقل این شبهه میفرمایند بهمنیار- که شاگرد بوعلی بوده است- این شبهه را از بعضی از قدما نقل کرده است. معلوم میشود این شبهه قبل از فخر رازی هم وجود داشته است. ممکن است امام رازی آن را از آنها گرفته باشد و یا از ذهن خودش باشد. جوابی که بهمنیار و دیگران به این شبهه دادهاند این بوده است که این ایراد، حرکت قطعیه (الحرکة بمعنی القطع) را ابطال میکند اما حرکت توسطیه (الحرکة بمعنی التوسط) را ابطال نمیکند.

در جلسه گذشته عرض کردیم که این اشکال در باب حرکت نظیر حرفی است که متکلمین در باب حقیقت جسم دارند. دیگران جسم را یک حقیقت واحد متصل دارای ابعاد سه گانه میدانند در حالی که متکلمین معتقدند که آن جوهر قابل ابعاد ثلاثه به نام جسم که ما در خارج میبینیم وجود عینی ندارد؛ حس ما آن را به این شکل میبیند. جسم در واقع انبوهی از ذراتی است که هرکدام به تنهایی نه طول دارند، نه عرض و نه عمق. این ذرات از آن جهت که قائم به شیء دیگری نیستند جوهر هستند و از آن جهت که