«شریکة العلة» به معلول است. پس فعلیت از این نظر بر قوه «تقدم بالعلیه» دارد.

3. تقدم بالشرف

از انحاء دیگر تقدم «تقدم بالشرف» است. در اینجا قهراً مسئله «خیر و شر» مطرح میشود: آیا قوه خیر است یا فعلیت؟ این امری است تقریباً در حد وضوح که فعلیت، خیر از قوه است و هیچ خیریتی در قوه نیست. قوه اگر خیریتی داشته باشد به تبع فعلیت خودش است، نه اینکه بذاته خیریت داشته باشد. بلکه همانطور که در باب خیر و شر اثبات شده است، شریتها همیشه از قوهها پیدا میشود. اگر در عالم، فقط فعلیت محض میبود و هیچ قوهای نمیبود، شری در عالم وجود نداشت.

دو مقوم شرّیت

در فصل بعد هم گفته خواهد شد که «شر» عبارت است از عدم چیزی که شأنیت و قوه آن وجود دارد ولی فعلیتش وجود ندارد. مثلًا ما جهل را شر میگوییم. جهل از آن جهت شر است که قوه و استعداد و امکان علم در یک جا هست ولی فعلیت علم در آنجا نیست. اگر استعداد علم بود و تبدیل به فعلیت شده بود دیگر جهل نبود، پس شر هم نبود. همچنین اگر فعلیت علم نبود و استعداد علم هم نمیبود باز هم شر نبود.

این دیوار جاهل است، ولی عالم نبودن دیوار شر نیست، چون امکان عالم شدن برای دیوار وجود ندارد. شما وقتی در یک جامعه انسانی ببینید که انسانهایی جاهل ماندهاند، آن را شر و بدبختی تلقی میکنید ولی این امر را که گوسفندان یک گله جاهل ماندهاند شر حساب نمیکنید، چون در آنها امکان عالم شدن نیست. پس جهل از آن جهت شر است که نبودِ علم است با امکان بودِ علم، که ایندو مقوم شریت است.

شر از قوه برمی خیزد

نوع دیگر شرور، شروری است که به اصطلاح از «وجود بالقیاس» پیدا میشود، مثل آنجا که یک امر وجودی به سبب تزاحمهایی که در عالم طبیعت وجود دارد منشأ عدم دیگری میشود و ما آن امر وجودی را «شر» مینامیم. مثلًا میگوییم تگرگ شر است، زیرا محصولات کشاورزی و گلها و درختها را از بین میبرد. آیا اگر در عالم ما امکان استعدادی وجود نمیداشت و هیچ چیزی در هیچ چیزی اثر نمیگذاشت، باز هم تگرگ شر میبود؟