آیا هیولای اولی مبدَع است؟

گفتیم [1] در اینجا دو سؤال مطرح است. یک سؤال این است که خود ماده چه حکمی دارد؟ آیا ماده هم حادث زمانی است؟ سؤال دوم این است که آیا امکان استعدادی حادث است یا حادث نیست؟.

مرحوم آخوند راجع به ماده که همان ماده اولی یا هیولای اولی است ابتدا نظر بوعلی و امثال او را که میگویند هیولای اولی خودش مبدع است بیان میکند. طبق این قول، هیولای اولی از این جهت مانند عقول مجرده است ولو اینکه یک وجود بسیار ضعیفی است که اضعف مراتب وجود است، اما به هر حال مبدع است، یعنی حادث زمانی نیست. دلیلش هم واضح است: اگر ماده اولی حادث زمانی باشد، به حکم این برهان که هر حادث زمانی مسبوق به یک امکان استعدادی است که آن امکان استعدادی حامل میخواهد، لازم میآید هیولای اولی هم هیولی و مادهای داشته باشد و چون «حکم الامثال فی ما یجوز و فی ما لا یجوز واحد»، نقل کلام به آن ماده ماده میکنیم. اگر آن ماده هم حادث زمانی باشد، پس آن هم نیاز به مادهای دارد و در نهایت امر یا میرسد به مادهای که حادث زمانی نباشد، که در این صورت ماده اولی همان است، و یا به جایی منتهی نمیشود که این محال است. پس هیولی باید مبدع باشد. این بود که گفتیم بر خلاف آنچه که برخی اروپاییها و فرنگیها به ارسطو و حتی به بوعلی نسبت میدهند، از نظر امثال بوعلی همه عالم مخلوق است.

چیزی از عالم که نامش ماده اولی است و اضعف مراتب وجود است، ابداعی است ولی صورت، نفس و اعراض همه حادث زمانی هستند. پس این عالم در جهان بینی امثال بوعلی ترکیبی است از حادث و غیر حادث.

مرحوم آخوند ابتدا همان حرف را ذکر میکند ولی مطلبی را که خود در جای دیگری گفته است فراموش نمیکند و لهذا میگوید:«الا علی وجه ستقف علیه» [2].

ایشان بعداً در باب حدوث زمانی عالم اثبات میکند که در عین اینکه سلسله حادثها منقطع نیست و هرچه به عقب برگردیم قبل از حادثی، حادثی بوده است و به جایی منتهی نمیشود، در عین حال هیچ امر مبدع هم در عالم طبیعت نداریم.

ایشان تحلیلی در مورد هیولای اولی ارائه داده و میگوید هیولای اولی حقیقتی