نمیکنیم. اما در اینجا محرک، جاعل نفس متحرک است، چون نفس متحرک عین حرکت است.

پس مرحوم آخوند که در اینجا این «لکن هنا دقیقة ستعلم بها» را میگوید برای این است که دو نکته برای ما روشن شده باشد. وقتی میگوییم هر حرکتی نیازمند به محرک است اولًا در همه جا حرکت را با متحرک، دو شیء در خارج ندانیم و ثانیاً اگر میگوییم حرکت نیازمند به جاعل است نحوه جعل را بدانیم. اگرچه مفهوم محرک، ظاهرش جعل تألیفی است ولی وقتی میگوییم محرک، یک مفهوم وسیعتری را در نظر میگیریم به طوری که معنای جاعلِ نفسِ متحرک را نیز که به نحو جعل بسیط است شامل میشود. مراد ارسطو از «محرک» همان مفهوم جاعل به جعل تألیفی بوده است، یعنی جاعلی که جسم را متحرک میکند، اما [با نظریه مرحوم آخوند] محرک معنای وسیعتری پیدا میکند.

به چه معنا حرکت می تواند ذاتی متحرک باشد؟

چنانکه گفتیم در حرکت جوهریه بعدها توضیح داده خواهد شد که نسبت حرکت به متحرک نسبت عارض به معروض نیست بلکه فرق حرکت و متحرک فرق تحلیلی است. آنوقت این بحثهایی که میکنند و در جلسه گذشته هم طرح کردیم که میگویند حرکت میتواند ذاتی متحرک باشد، به یک معنا در فلسفه مرحوم آخوند مورد قبول است. حرکت، ذاتی متحرک است، به این معنا که حرکت وجود جداگانهای از متحرک ندارد. ولی از این مطلب چنین نتیجه گرفته نمیشود که حرکت نیاز به محرک ندارد. در عین اینکه در حرکت جوهری، حرکت، ذاتی متحرک است جاعل هم دارد و حال آنکه قبلًا اینطور فکر میشد که اگر حرکت ذاتی متحرک باشد بینیاز از علت است. برعکس، نه تنها نیازمند به علت است، به اشد وجه نیازمند به علت است [1].

استاد: سؤال خوبی است. اینجا که میگوییم پذیرش در کار نیست نمیگوییم پذیرش به هیچ نحو در کار نیست. وقتی که میگوییم متحرک با حرکت یک چیز است یا دو چیز، در عین حال این بحث مطرح میشود که آیا در اینجا قابل وجود دارد یا وجود ندارد که مسئله هیولای اولی مطرح میشود.

مرحوم آخوند قبول میکند که قابلْ هیولاست ولی هیولی و صورت در خارج متحدند. آنطور که معروض، موضوع عرض است هیولی موضوع صورت نیست. هیولی قابل صورت هست ولی موضوع صورت نیست. آنچه ما نفی کردیم این بود که حرکت با موضوعش دو چیز نیست ولی مسئله قابل را ما نفی نکردیم. مسئله قابل بعدها مطرح خواهد شد.