جلسه هشتم

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. «لکن هنا دقیقة ستعلم بها و هی انه لابد فی الوجود من امر غیر الحرکة ...» [1] ..

اگرچه عنوان فصل «فی اثبات المحرک الاول» است ولی در واقع در اینجا دو مطلب مورد نظر است. مطلب اول این است که هر حرکتی نیازمند به محرک است و مطلب دوم این است که سلسله محرکها باید منتهی به محرکی غیر متحرک بشود و این هردو از اصول معروف منسوب به ارسطوست که اصل اول پایه اثبات اصل دوم قرار میگیرد. در این فصل مرحوم آخوند در مقام بیان هر دو اصل و مخصوصاً اصل اول است (اگرچه عنوان فصل مربوط به اصل دوم است) و آن این است که هر حرکتی نیازمند به محرک است. دو برهان اقامه کردند و در هر دو برهان به این نتیجه رسیدیم که حرکت نیازمند به فاعل و نیز نیازمند به قابل است که قابل حرکت را اصطلاحاً «موضوع حرکت» مینامند. قابل، غیر از فاعل است همچنان که قابل غیر از مقبول یعنی خود حرکت است. نسبت حرکت به قابل حرکت نسبت یک عارض به معروض خودش در خارج است و به عبارت دیگر از قبیل «محمولات بالضمیمه» است؛ امری است که عروضش بر موضوع خودش در ظرف خارج است، مثل همه اعراضی که در خارج داریم. اگر یک جسم به صفت بیاض متصف