کنیم. حتی وحشی ترین انسانها نیز که هنوز در مراحل اولیه زندگی بسر میبرند. برای اعاشه خود به تربیت حیوانات و به کشت و زرع و تربیت گیاهان و

درختان میپردازند. گو اینکه درست به رموز تربیت و پرورش آنها آگاه نیستند، ولی به هرحال به لزوم تربیت و پرورش گیاهان و حیوانات پی بردهاند. میرسیم به انسان؛ اینجاست که فرق متمدن و وحشی آشکار میگردد. افراد جاهل و بسیط و بی خبر اینطور فکر میکنند که انسان، دیگر انسان است؛ انسان که حیوان یا گیاه نیست که احتیاج به تربیت و پرورش داشته باشد. رئیس یک قبیله وحشی هرگز لازم نمیبیند که فرزندش تربیت شود و حتی تحت تربیت قرار دادن فرزند خود را نوعی اهانت به خودش و فرزندش تلقی میکند. شاید هم اینچنین تصور کند که افراد پست قبیله چون پست و همدوش و هم افق با حیواناتند باید تربیت شوند، اما فرزند او را که یک انسان تمام عیار است دیگر احتیاجی به تربیت و آموختن ادب زندگی و خصال عالی نیست. ولی یک انسان عالم متمدن هرگز اینطور فکر نمیکند. او فرزند خود را به دلیل اینکه انسان است و انسان زاده است بیشتر محتاج تربیت میداند از یک اسب یا یک کبوتر یا یک گل یا یک درخت. همان طوری که گیاهان به دلیل اینکه از جمادات کاملترند و حیاتی دارند محتاج تربیت میباشند و احتیاجشان به تربیت دلیل کمال آنهاست نه دلیل نقص آنها، و باز حیوانات به دلیل اینکه از نباتات کاملترند بیشتر به تربیت احتیاج دارند از نباتات، فرزند انسان نیز به دلیل اینکه از حیوانات کاملتر است و استعدادهای بیشتری در وجودش نهفته است بیشتر احتیاج دارد به تربیت و پرورش و تعلم آداب و عادات نیک و خصائل عالی.

در اینجا یک مرتبه و یک مرحله دیگر هست و آن اینکه مردمی هم که پی بردهاند به اینکه انسان نیازمند به تربیت است، در دو مقام و دو