این است که در انسان میل و عشق به حقیقت آفریده شده، پس چرا حقیقت تلخ گردد؟.

جواب این است که از یک نظر هیچ چیزی در ذات خود تلخ یا شیرین، زشت یا زیبا، خوشبو یا بدبو نیست. این امور چیزهایی هستند که ذهن ما آنها را خلق میکند اما نه بهطور گزاف و بیحساب. مقصود این است که تلخی و یا شیرینی و یا زشتی و زیبایی و یا خوشبویی و بدبویی با ساختمان و اوضاع و احوال طبع ما و مزاج روحی و جسمی ما ارتباط دارد. مثلًا قند و عسل در ذائقه اشخاص سالم شیرین است، ولی ممکن است برای یک بیمار که اوضاع و احوال بدنشطور دیگر است قند و عسل طعم تلخی داشته باشد. اینکه میگویند حقیقت شیرین و لذیذ است، برای طبیعتها و روحیههای سالم و بیغرض است که خواهان واقعیاتی میباشند که هست. اما برای یک روحیه بیمار و آلوده به اغراض، گاهی حقیقتی از هر تلخی تلختر است تا آنجا که تاب مواجه شدن با آن را ندارد و از خدا میخواهد که اگر فلان چیز حق است مرا بمیران که آن را نبینم.

علی علیه السلام سؤال شد که اسلام را توصیف کند. فرمود: طوری توصیف خواهم کرد که تاکنون کسی توصیف نکرده است؛ فرمود: اسلام تسلیم استاین کلمه بسیار بزرگ است؛ یعنی حقیقت اسلام عناد نداشتن و تعصب نداشتن و لجاج نداشتن با حقیقت است، اسلام این است که بشر درباره حقیقت تسلیم باشد. قرآن کریم عدهای را به اشاره یاد میکند که در عین کمال یقین به صدق و راستی پیغمبر اکرم، انکار میورزیدند. علی علیه السلام میفرماید: حکمت (یعنی سخن و مطلب درست و محکم و منطقی) گمشده مؤمن است و آدمی گمشده خود را هرجا و در دست هرکس که ببیند آن را میگیرد. مثلًا اگر کسی انگشتر خود را گم کرده باشد و بعد از چندی آن را با تمام نشانیها روی بساط دستفروشی و