هیچ کدام از اینها آن که من میگویم نیست. بعد خودش فرمود: محکمترین دستگیرههای ایمان، دوست داشتن به خاطر خدا و دشمن داشتن به خاطر خداست.

ممکن است آدمی ندانسته و به حکم عادت نماز بخواند و یا روزه بگیرد یا زکات بدهد یا به حج برود و یا تحت تأثیر یک غریزه طبیعی جهاد کند و دلاوریها به خرج دهد، ولی تا گوهر وجودش خالص نشود و افکار و احساساتش رُقاء و تعالی پیدا نکند ممکن نیست که به خاطر حق دوست داشته باشد و مهر بورزد و به خاطر حق تنفر داشته باشد و کراهت بورزد، زیرا دوستی و مهر ورزیدن- آنهم برای خدا و رضای خدا- چیزی نیست که عادت بردار باشد.

در اخبار و روایات ما وارد است که کمتر حقی که مؤمن نسبت به مؤمن پیدا میکند این است که باید هرچه را برای خود دوست میدارد برای او دوست بدارد و هرچه را برای خود مکروه میدارد برای او مکروه بدارد؛ یعنی کمترین حق او این است که خود را بجای او فرض کند و همان طوری که به حسب طبیعت و غریزه هیچ وقت برای خود جز خیر و سعادت آرزو نمیکند و جز از شر و بدبختی کراهت ندارد، برای سایر افراد مؤمن نیز باید اینچنین باشد. مثلًا آنجا که او بیمار است و خودش طبیب، باید چنین فرض کند که خودش بیمار است و او را پیش طبیب بردهاند و چقدر علاقه پیدا میکند که در امر معالجه و پرستاری او دقت شود. آنجا که دیگران حاجتی در مؤسسهای دارند که خودش در آن مؤسسه کار میکند باید چنین فرض کند که این مراجعه کنندگان خود من هستم، من هستم و برادرانم و فرزندانم و همه کسانی که من به آنها علاقه طبیعی دارم، پس نباید این مراجعه کنندگان معطل بشوند و وقت بیهوده تلف کنند و عصبی بشوند و کارشان معطل شود.

و یا آنجا که جنسی از مأکول و مشروب و ملبوس و وسایل و کارفرما برای مردم تهیه میکند باید چنین