نظر زمخشری

بعضی از مفسرين مثل زمخشری آمدهاند آيه انَّ الْانْسانَ خُلِقَ هَلوعاً را به يک نوع مجاز و استعاره حمل کردهاند، گفتهاند که مقصود آيه اين نيست که انسان به حسب اصل خلقت و واقعاً به حسب اصل فطرت اينجور آفريده شده است؛ انسان به حسب اصل خلقت و اصل فطرت اينگونه آفريده نشده ولی نظر به اينکه انسانها در عمل غالباً- که خود قرآن هم استثنا میکند- اينچنين از آب در میآيند قرآن میگويد مثل اين است که اينها اصلًا اين جور خلق شده و به دنيا آمدهاند؛ چنانکه بعضی افراد را شما میبينيد که نسبت به برخی کارها استعداد فوقالعادهای دارند به گونهای که در همان مراحل اوّلی که دست به آن کار میزنند مصداق «اين طفل يکشبه ره صد ساله میرود» هستند؛ به اندازهای که ديگران ده سال تمرين کرده باشند او در همان روزهای اول به آن مرحله میرسد. مثلًا در رانندگی، يک کسی بايد ماهها تمرين کند، ديگری به سرعت ياد میگيرد؛ میگويند اين مثل اينکه اصلًا راننده به دنيا آمده. واقعاً که راننده به دنيا نيامده، ولی چون به سرعت رانندگی را ياد میگيرد میگوييم مثل اينکه فلان کس راننده به دنيا آمده، فلان کس شاعر به دنيا آمده، فلان کس عالم به دنيا آمده، فلان کس سياستمدار به دنيا آمده، در صورتی که هيچ کسی در دنيا عالم يا سياستمدار يا شاعر به دنيا نمیآيد، همه اينها را انسان بالقوه دارد ولی بعضی از انسانها به يک سرعتی اين مراحل را طی میکنند که در تعبير عرفی و مجازی و در يک تعبير استعاری میگوييم که اين انسانها مثلًا سياستمدار، عالم، شاعر، راننده به دنيا آمدهاند.

زمخشری که مرد اديبی است و از ائمه ادب و پيشروان ادبيات عرب