اثر درک توحيد

میگويند بعضی از شعرها سهل و ممتنع است، يعنی در نهايت سهولت است، در عين حال نمیشود مثلش را گفت. راجع به اشعار سعدی يکچنين تعبيری میکنند، میگويند شعر سعدی برخلاف شعرهای خيلی شعرای ديگر از قبيل سنايی، خاقانی و نظامی بسيار روان و ساده است؛ انسان وقتی که شعر سعدی را میخواند خيال میکند شخصی همينجور عادی دارد با او حرف میزند، و خيال میکند اين که چيزی نيست و خيلی سهل است؛ ولی وقتی میخواهد مثلش را بگويد آنوقت میبيند نمیتواند. مثلًا سعدی میگويد:

انسان میبيند اين که چيزی نيست و خيلی ساده است، نه کلمهای پس يا پيش رفته نه جمله مغلقی گفته شده است؛ درست مثل اينکه دارد با آدم حرف میزند. بله درست دارد با انسان حرف میزند ولی يک بيت هم تو بيا مثل همين بگو.

برخی امور اينگونه است؛ گويی تناقضی در آن هست ولی تناقض نيست.

حال، پيغمبران ناچيزترين مردم عالمند که چيزترين مردم عالم هستند. آيا اينها با يکديگر تناقض دارد؟ نه. حتی جاهلترين مردمِ عالمند که عالمترين مردم عالمند؛ عاجزترين مردم عالمند که قادرترين