شايسته هستيم و برخی ديگر اينچنين نيستيم غير اين هستيم و تازه غير اين هم [که هستيم] يکجور نيستيم، طرائق و راههای مختلف هستيم. اين مطلب چيست؟ عين همان جريانی که در بشر وجود دارد- چون در بشر به حکم همان اختيار و آزادی و مکلّف بودن اين جريانها به وجود میآيد- در ميان آنها هم به وجود آمده. حيوان طرائق نيست، طريقه است؛ يعنی هر نوع حيوانی چون به حکم غريزه کار میکند يک راه و روش مخصوص دارد و لهذا همه افراد حيوانها از يک خصلت خاص به نحو شبيه يکديگر برخوردار هستند. مثلًا همه گربههای دنيا يک جور خصلت دارند، همه سگهای دنيا يک جور خصلت دارند، همه گوسفندها يک جور، همه اسبها يک جور؛ چون کارشان به حکم غريزه است، يعنی کاری که میکنند کاری است که خلقت در جلو راه آنها گذاشته است و نوعی اجبار در کارشان هست. ولی انسان اين طور نيست؛ انسانها اولًا تقسيم میشوند به انسانهای صالح و شايسته که راه صحيح زندگی را پيش گرفتهاند و انسانهای ناصالح که راه صحيح را پيش نگرفتهاند. تازه انسانهای ناصالح هم يک راه نرفتهاند هر گروهشان يک راهی رفتهاند.

در اين جهت، جنها هم مانند ما هستند؛ چون مانند ما هستند قرآن اين حرفی را که در ميان آنها بازگو شده است نقل میکند که گفت:وَ انّا مِنَّا الصّالِحونَ بعضی از ما صالحان هستيم وَ مِنّا دونَ ذلِک بعضی از ما غير اين هستيم يعنی صالح نيستيم؛ ولی آنهايی هم که غير اين هستيم يک گروه نيستيم، گروههای متعدد [هستيم.]کنّا طَرائِقَ قِدَداًتمثيل پيغمبر اکرم

نکتهای که در اينجا هست اين است که راه راست يکی است، راه کج