يک اشتباه

در ذيل تفسير سوره احقاف عرض کرديم که ما در اثر يک اشتباه- که ريشه آن افکاری است که در ايران قبل از اسلام وجود داشته است- معمولًا جن و ملک را در رديف يکديگر قرار میدهيم، کأ نّه دو تيپ نزديک به يکديگر هستند. در شعر محتشم هم هست: «جن و ملک بر آدميان نوحه میکنند» يا در تعبيرات ديگر فارسی، شعرها و غير آن، میگوييم ديو و ملک، يعنی به جای کلمه «جن» کلمه «ديو» را میآوريم. اين درست نيست، چرا؟

يک فکر و انديشهای در ايران قبل از اسلام وجود داشته است که آنها قائل به دو نوع موجوداتی بودند که آن موجودها در عالم خلقت تأثير و نوعی کارگزاری داشتهاند يعنی تدبير امور به آنها واگذار بوده است؛ از اين دو نوع يک نوع را خير میدانستند يعنی آنها را قدرتهای مرموز کارگزارِ در عالم که کارشان خير رساندن به عالم است [میدانستند؛] گروه ديگر را هم از نظر قدرت و کارگزاری در رديف آنها میشمردند ولی میگفتند اينها گروهی هستند که طبيعت و طينتشان بد کردن است، طبيعت و طينت آنها اين است که شُرور را در عالم خلق کنند و بيافرينند. آنگاه مثلًا میگفتند باران را آن گروه نيک میآورند زلزله را آن گروه بد. بعد در آن بالای بالا چه خبر است؟ در برخی دورهها اصلًا معتقد بودند که اساساً مبدأ عالم هم دوتاست، دو مبدأ داريم، دو خدا داريم: يک خدايی که خدای خير است و جنودش همان فرشتگانی