آیا چیز دیگری نبود که بیایند به شتر رام و راهوار تشبیه کنند؟ ... [1] خداست که این زمین را برای شما یک مرکب سائر و در حال حرکت قرار داد، اما رام و هموار، مثل یک قطار (البته در مقایسه با مرکوبهای دیگر خودمان) که در حالی که دارد حرکت میکند، شما در آن حرکت میکنید. یک هواپیما در یک شرایط خاصی، وقتی که روی خط افقی حرکت میکند، انسان حس نمیکند که اصلًا حرکت میکند؛ شما در آن حرکت میکنید در حالی که آن هم حرکت خودش را دارد انجام میدهد.گفتهاند این (تشبیه زمین به ذلول) اشاره به حرکت زمین است.

ءَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ انْ یخْسِفَ بِکمُ الْارْضَ فَاذا هِی تَمورُ.امْ امِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ انْ یرْسِلَ عَلَیکمْ حاصِباً فَسَتَعْلَمونَ کیفَ نَذیرِ.

نیروی حیات، حاکم بر قوانین عالم

بعضیها خیال میکنند که وضع موجود در طبیعت، یک وضع صددرصد مکانیکی و صددرصد ریاضی است، یعنی یک امری است که خلاف آنچه الآن وجود دارد ممکن نیست و محال است، همینطور که «پنج پنج تا بیست و پنج تا» و فرض اینکه پنج پنجتا بیست و شش تا یا بیست و چهارتا باشد، فرض یک امر محال است.

ولی این فلسفه یک فلسفه مردودی است. خیر، عوامل مکانیکی بر جهان حکمفرما هست ولی عوامل دیگری هم بر جهان حکومت میکند. مثل این است که بر بدن ما عواملی که با فرمول ریاضی

[1]. [چند ثانیهای از سخنان استاد روی نوار ضبط نشده است.]