آیه قبل است. [در آیه قبل صحبت از «اطاعت» بود و در این آیه مسأله «عبادت» مطرح شده است. ارتباط این دو آیه از این جهت است که] هر طاعتی نوعی عبادت است.

ما دو جور عبادت داریم: یک عبادت، عبادت معمولی است یعنی مراسم نیایشآمیز، مثل نماز که برای خدا میخوانیم، یا هر نیایشی که یک عابد در مقابل معبود خود انجام میدهد. قرآن در مواردی اطاعتهایی را عبادت مینامد، بلکه هر اطاعتی نوعی عبادت است. قرآن راجع به موسی علیه السلام و فرعون و بنیاسرائیل، اینطور نقل میفرماید که موسی علیه السلام به فرعون گفت:«وَ تِلْک نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَی أَنْ عَبَّدْتَ بَنیإسْرائیلَ» [1] یک منّتی هم سر من میگذاری که همه بنیاسرائیل را عابد خودت قرار داده و تعبید کردهای؟! درصورتیکه نه بنیاسرائیل برده مصطلح بودند- چون به حسب ظاهر آزاد بودند- و نه میرفتند پیش فرعون نیایش کنند، ولی فرعون بنیاسرائیل را اجباراً به اطاعت خود وادار کرده بود. قرآن این اطاعت را «تعبید» یا «عبادت» نامیده است، و آیات مشابهی در این زمینه هست و در نهجالبلاغه هم شواهدی داریم.

انسان فقط خدا را باید اطاعت کند و اطاعت پیغمبر هم چون خدا امر کرده است اطاعت خداست. اگر خدا امر نکرده بود که پیغمبر را اطاعت کنید، اطاعت پیغمبر لازم نبود.«اللَّهُ لا إلهَ إلّاهُوَ» یعنی معبودی جز خدا نیست. در واقع میخواهد بفرماید مطاعی جز خدا نیست؛ یعنی هیچ موجودی جز خدا استحقاق و شایستگی مطاع بودن ندارد و جز اطاعت خدا هیچ اطاعتی برای انسان روا نیست.«لا إلهَ» یعنی «لا إطاعَةَ و لاعبادةَ». «إلَّا اللَّهُ» یعنی معبودی و مطاعی جز خدا نیست.«وَ عَلَیاللَّهِ

[1]. شعراء/ 22.