فرق تسبیح و تحمید

قبل از این که به آیات دیگر بپردازم، فرق میان «تسبیح» و «حمد» را عرض کنم که میفرماید: الّا یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ. چون تسبیح و حمد کار ماست، اقلًا بفهمیم وقتی در نماز میگوییم: سُبْحانَ رَبِّی الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ که خلاصهاش این است: «تسبیح پروردگار عظیم میکنم و حمد پروردگار عظیم» یا میگوییم: سُبْحانَ رَبِّی الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ یعنی تسبیح میکنم پروردگار برتر را و حمد میکنم او را؛ «تسبیح میکنم» یعنی چه؟ و «حمد میکنم» یعنی چه؟

ثنای خدا به دو شکل است: یکی تسبیح و دیگری تحمید. تسبیح یعنی تنزیه، یعنی خدا را از آنچه که ذات او مبرّاست منزّه کردن، و برتر دانستن او از آنچه که شأن مخلوقین است و حاکی از نوعی نقص و ناتوانی و نارسایی است. اصلًا کلمه«سُبْحان» معنایش این است که من او را تسبیح و تنزیه میکنم از این که به چشم دیده شود، با دست لمس شود، او را جسم بدانم و بگویم در جایی قرار گرفته است، او را محتاج و نیازمند بدانم به هر چیزی از جمله به عبادت خودم؛ خیر، او منزّه است از نیاز و احتیاج؛ تنزیه میکنم او را از این که به او نسبت ظلم و ستم بدهم، برای او شریکی قائل باشم، او را مرکب و دارای اجزاء بدانم، بگویم از چه درست شده و از کجا آمده است. پس تسبیح یعنی یک سلسله چیزهایی را که من میفهمم که خدا از اینها برتر و بالاتر است، با کلمه «سبحان» از او نفی میکنم.

ثنای الهی نظیر اقرار به توحید است که مجموع نفی و اثبات است. وقتی میگوییم «لا الهَ الَّا اللَّه» نفی میکنیم معبودیت غیر را و اثبات