بدون آن که به آنچه که نامش معرفت خدا و شناسایی خداست دست یابد [1]اصل هدایت

مطلب دیگر این است که در قرآن کریم به یک اصلی برخورد میکنیم و آن اصل هدایت است؛ یعنی قرآن هیچ موجودی را کور و گمراه نمیداند، همه موجودات را بینا و راهیافته میداند. بگذریم از انسان که به حکم این که مکلّف است راهی را خودش پیدا کند یک گمراهی نسبی در سطح تکلیف پیدا میکند؛ در نظام تکوین این گونه است.

در آیات قرآن به مسئله هدایت همه موجودات تصریح میکند؛ از زبان موسی علیه السلام نقل میکند که وقتی فرعون به او گفت: خدای تو کیست، خدایت را به ما معرفی کن، گفت: رَبُّنَا الَّذی اعْطی کلَّ شَیءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی [2]. در این جمله به دو برهان اشاره شده است: یکی برهان نظم که خدا به هر مخلوقی آنچه را که برای آن مخلوق امکان داشت و شایستگی آن را داشت داد، یعنی نظام موجود، [و دیگر برهان از راه اصل هدایت.] «ثُمَّ هَدی» مطلب دیگری است، یعنی بعد هم هر موجودی را نسبت به آینده و هدف و کمال خودش روشن کرد و راهنمایی نمود.

در سوره سَبِّحِ اسْمَ رَبِّک الْاعْلی هم میخوانیم: الَّذی خَلَقَ فَسَوّی. وَ الَّذی قَدَّرَ فَهَدی [3]. و من در بین مفسرین، تنها فخر رازی را دیدم که متوجه این نکته شده است و ظاهراً این تعبیر از او باشد که: برای اولین بار قرآن

[1]. من خیلی معذرت میخواهم اگر این مطالبی که عرض میکنم سنگین باشد، ولی به هرحال آیه قرآن است و از قرآن نمیتوان به سادگی گذشت.

[2]. طه/ 50.

[3]. اعلی/ 2 و 3.