و خصوصیات هستند. یکی از خصوصیاتشان این است که با دیگران پیمان میبندند (پیمان بستن به اصطلاح قول شرف دادن است، شرف انسانیت را گرو گذاشتن است) ولی این پیمانشان دسیسهای بیش نیست، آن را نقض میکنند. نه اینکه فقط یک بار نقض بکنند بلکه هر پیمانی که میبندند نقض میکنند. ما در امور دینی میگوییم هیچکس معصوم نیست، امکان خطا، لغزش و گناه برای همه هست، اما فرق است میان کسی که پایبند به تقواست و احیاناً گناهی از او سر میزند و این سر زدن گناه، برای او یک امر غیر عادی است و لهذا بعد پشیمان میشود، خودش را ملامت میکند و تصمیم میگیرد که دیگر چنین کاری نکند، و کسی که اساساً گناه برای او مفهومی ندارد، پشت سر یکدیگر مرتکب میشود و این نشان میدهد که آن معنایی که ما به آن میگوییم «تقوا» اصلًا در این شخص وجود ندارد. قرآن درباره این پستترین حیوانها که جز عدهای از انسانها نیستند، نمیگوید اینها یک بار نقض عهد کردند، چون ممکن است گفته شود لغزشی از اینها سر زده است. میگوید: «آنها که هر وقت پیمان میبندند پیمان خویش را نقض میکنند.» و عرض کردیم که مسئله وفای به عهد و پیمان یک مسئله انسانی است، مسئلهای است که وجدان هر انسانی به آن حکم میکند و اعم است از اینکه آن که پیمان میبندد مسلمان باشد یا نباشد، اساساً خداشناس باشد یا نباشد، به ماوراءالطبیعه معتقد باشد یا نباشد. از آن چیزهایی است که وجدان انسانی هرکسی به آن حکم میکند. پس آن آدمی که هیچگاه پایبند به وفای به عهد و پیمان خودش نیست و هروقت که پیمان میبندد دسیسه و دغلبازی است و تصمیمش بر این است که آن را نقض کند،