میخواهد- یعنی به اختیار خودش- ایمان آورد و هرکه میخواهد کفر بورزد. انّا هَدَیناهُ السَّبیلَ امّا شاکراً وَ امّا کفوراً [1] ما راه را به بشر نمودیم، این دیگر به خود او بستگی دارد که شاکر باشد یا کافر.

اینجا همین مطلب را ذکر میکند: ذلِک بِما قَدَّمَتْ ایدیکمْ وَ انَّ اللَّهَ لَیسَ بِظَلّامٍ لِلْعَبیدِ اینها به دست و اختیار خودتان به وجود آمده است نه به دست خدا که در نتیجه ظلم باشد که کسی کار را مرتکب شده باشد و عذاب را دیگری متحمل بشود؛ خدا کار را انجام دهد ولی عذاب را بر بنده بکند. نه، آنوقت میشود ظلم. وَ انَّ اللَّهَ لَیسَ بِظَلّامٍ لِلْعَبیدِ و اینکه باید بدانید خدا هرگز به بندگان خود ظلم نمیکند. اینجا دو تا نکته است که باید عرض بکنم. یکی اینکه کلمه «عبید» آورده که علامت استرحام است. یعنی خدا چگونه به بنده خودش ظلم میکند؟! یعنی بنده از آن جهت که بنده است مستحق استرحام است. بنده در مقابل حق، چیزی نیست که خدا بخواهد به او ظلم کند و حقش را العیاذ باللَّه پایمال نماید. بنده چه ارزش و شخصیتی در مقابل خدا دارد که خدا به او ظلم کند؟! اینکه کسی به دیگری ظلم میکند علامت این است که برای او شخصیت قائل است. انسان با کسی کینه میورزد که برای او شخصیت قائل باشد. انسان اگر برای کسی و چیزی شخصیت قائل نباشد هیچگاه احساساتش علیه او تحریک نمیشود و نسبت به وی کینه نمیورزد. آیا شما اگر پایتان به یک سنگ بخورد و مجروح بشود ممکن است کینه آن سنگ در دلتان راه پیدا کند و درصدد انتقام از آن برآیید؟ ابداً. یک حیوان اگر به شما

(1). انسان/ 3.