میگیرد. در اینجا قبض روح را به خدا نسبت داده است و میگوید قابضالارواح خود خداوند است. در آیه دیگر میفرماید: قُلْ یتَوَفّیکمْ مَلَک الْمَوْتِ الَّذی وُکلَ بِکمْ بگو قبض روح شما را ملکالموت [انجام میدهد،] فرشتهای که موکل برای قبض روح و میراندن افراد است قبض روح میکند. همچنین آیات دیگری است که با هر دوی اینها منافات دارد، مثل اینکه میفرماید: انَّ الَّذین تَوَفّیهُمُ الْمَلائِکةُ یا همین آیه مورد بحث که میفرماید: وَ لَوْ تَری اذْ یَتَوَفَّی الَّذینَ کفَرُوا الْمَلائِکةُ ... در این آیات میگوید فرشتگانی میآیند و روحها را قبض میکنند. صحبت از فرشتگان است نه یک فرشته. پس در یک جا میگوید خود خدا قبض روح میکند، در جای دیگر میگوید ملکالموت [1] و در یک جا میگوید عدهای از ملائکه چنین کاری میکنند. کدامیک از اینها قبض روح میکنند:

خدا یا ملکالموت یا عدهای از ملائکه؟

فرمود تو اشتباه کردهای. این سه تا با همدیگر منافات ندارد. آنچه که ملکالموت میکند، به امر و اراده خداست، از پیش خود کاری نمیکند. او مجری اراده پروردگار است بلکه مجرای اراده پروردگار است. فرشتگان نیز مجری اوامر و جنود ملکالموت هستند و ملکالموت امر پروردگار را به وسیله آنها انجام میدهد.

در مقام تشبیه- که تشبیه ناقص و ضعیفی است مثل این است که یک کسی که در رأس یک مملکت قرار گرفته است فرمانی را خطاب به یک استاندار صادر میکند و استاندار به وسیله فرماندارها آن امر را اجرا میکند. این عمل را، هم میشود به فرماندارها نسبت داد، هم

[1]. اسم عزرائیل در قرآن نیامده، ولی در مآثر اسلامی هست که فرشته مقرَّبی وجود دارد که او راملکالموت میگویند.