دسته دوم در مقابل دسته اولاند و به جای خدا غیر خدا را پرستش کردهاند و خدا را عصیان نمودهاند. اینان نیز آثار اعمالشان یکی بعد از دیگری در وجودشان ظهور کرده و همچون دستی آنان را از راه راست دائماً دورتر میسازد و به جای آنکه مانند گروه اول به سوی خداوند بالا روند و مورد انعامهای پی درپی پروردگار قرار گیرند مورد خشم و غضب الهی قرار گرفته و بکلی راه کمال از دستشان در رفته و به دره هولناک شقاوت سقوط میکنند (وَ مَنْ یحْلِلْ عَلَیهِ غَضَبی فَقَدْ هَوی) [1]. اینها در حقیقت انسانهایی هستند که به جای اینکه راه انسانیت را طی کنند، به راههای حیوانی میروند؛ انسانیتشان مسخ گردیده و به جای آنکه پیش بروند عقبگرد میکنند. قرآن از اینها به الْمَغْضوبِ عَلَیهِمْ تعبیر میکند.

در این میان گروه سومی هستند مُذَبْذَبینَ بَینَ ذلِک لا الی هؤُلاءِ وَ لا الی هؤُلاءِ [2] راه معین و مشخصی در پیش ندارند، متحیر و سرگرداناند، هرلحظه راهی را پیش گرفته و به جایی نمیرسند. قرآن از اینها به «الضّالّین» یاد میکند.

ما که میگوییم: اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ. صِراطَ الَّذینَ انْعَمْتَ عَلَیهِمْ غَیرِ الْمَغْضوبِ عَلَیهِمْ وَ لَاالضّالّینَ، یعنی:

بار خدایا! راه راستت را به ما بنمای، آن راهی که راه اولیا و راستان و پاکان درگاه توست، آنان که همواره مشمول انعامهای پی درپی تو هستند، نه راه بندگانی مسخ شده و از انسانیت بیگانه گشته که مورد غضب تو قرار دارند، و نه راه مردمی که حیران و سرگرداناند و هر لحظه به شکلی درآمده و با گروهی درمیآمیزند.

[1]. طه/ 81.

[2]. نساء/ 143.