جهان هستی اینچنین تقسیماتی ندارد. تقسیم هستی از نظر رحمت این است که جهان «آمدن» دارد و «بازگشتن»، جهان «از اویی» دارد و «به سوی اویی».

خداوند رحمن است یعنی آمدن و «از اویی» جهان مظهر رحمت است؛ و خداوند رحیم است یعنی بازگشتن و «به سوی اویی» جهان نیز مظهر رحمت است. حتی جهنم و عذاب الهی که مظهر جباریت و انتقام الهی است نیز مولود رحیمیت اوست.

در اینجا بیش از این نمیتوان توضیح داد.

او مالِک یوْمِ الدِّینِ است. در اینجا معرفت و شناخت دیگری مطرح است.

بنده، مدعی شناخت سرانجام آفرینش است، یعنی او میداند روز جزائی است و در این روز منکشف خواهد شد که هیچ اسباب و وسیلهای اصالت نداشته و مَلِک و مالک بالاصاله خداوند بوده است.

اینها همه با آن تفسیرهایی که قبلًا گفته شد در قلمرو توحید نظری است، یعنی توحیدی که از مقوله شناخت است؛ و این شناختها فوقالعاده لازم و ضروری است و هیچ گاه نباید گفت که این مرحله یک مرحله ذهنی است و ضرورتی ندارد؛ خیر، بلکه در اسلام شناختْ خودش اصالت دارد و تا این مرحله نباشد انسان در عمل پیش نخواهد رفت.

اما آیا این مرحله کافی است؟ یعنی اگر انسان فقط بشناسد و بفهمد موحد محسوب شده است؟

خیر، بلکه این شناختن و فهمیدن مقدمه شدن است، یعنی باید بشناسد و بفهمد تا بشود (توحید عملی).

آنگاه که میگوییم ایاک نَعْبُدُ، توحید عملی را آغاز نمودهایم و میخواهیم اظهار یگانه شدن کنیم.