معنوی است.در این زمینه چقدر سخنان خوب گفتهاند و متأسفانه امروز این بحثها کمتر گفته میشود، البته به یک جهاتی که چون مسائل دیگری مطرح است و انسان میخواهد درباره آنها بحث کند، بحثهای اخلاقی کمتر گفته میشود و حال آنکه اینها زیاد هم باید گفته شود.

علی علیه السلام میفرماید:الطَّمَعُ رِقٌّ مُؤَبَّدٌ [1]بردگی مال و ثروت

از این یک درجه بالاتر بیایید. یک نوع دیگر بردگی و آزادی هست که مربوط به مال و ثروت است. تمام علمای اخلاق، بشر را از اینکه برده مال و بنده ثروت باشد برحذر داشتهاند، تحت همین عنوان کهای انسان! بنده و برده مال دنیا نباش. باز جملهای دارد علی علیه السلام، میفرماید:الدُّنْیا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ دنیا برای بشر گذشتنگاه است نه قرارگاه. بعد میفرماید:وَالنّاسُ فیها رَجُلانِ مردم در دنیا دو صنف میشوند:

رَجُلٌ باعَ نَفْسَهُ فیها فَأَوْبَقَها وَ رَجُلٌ ابْتاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَها [2] مردم که در این بازار دنیا و گذشتنگاه دنیا میآیند دو دستهاند. بعضی میآیند خودشان را میفروشند، برده میکنند و میروند. بعضی دیگر میآیند خودشان را میخرند، آزاد میکنند و میروند.

[1] نهج البلاغه فیض الاسلام، حکمت 171، ص 1170.

[2] همان، حکمت 128، ص 1150.