نگیرد. معاویه به هیچ شکل حاضر نشد، گفت ما این فرصتی را که داریم هرگز از دست نمیدهیم. چند بار حضرت این کار را کردند. هرچه گفتند که- به اصطلاح ما- از خر شیطان پایین بیا، ما که نمیتوانیم با بیآبی صبر کنیم، اگر یک یا دو روز طول بکشد و آبمان تمام بشود مجبور خواهیم شد شمشیر بکشیم ولی من میخواهم فرصتی باشد تا مذاکره کنیم، گفت نمیشود که نمیشود. علی علیه السلام دید که چارهای جز جنگ نیست. آمد برای اصحاب خودش خطابه مختصری خواند. ببینید این علی زاهد، این علی عابد، این علی متّقی و پرهیزکار، این علی اهل آخرت، در روحش چقدر حماسه و عظمت وجود دارد و چقدر شرافت انسانیت را حفظ میکند! (برخلاف زاهدمآبان ما). فرمود:قَدِ اسْتَطْعَموکمُ الْقِتالَ (خطابه حماسی است) لشکریانم، سپاهیانم! اینها جنگ را مانند یک خوراک از شما میخواهند، شمشیرها را مثل یک خوراک از شما میخواهند، جنگ طلب شدهاند. بعد فرمود:رَوُّوا السُّیوفَ مِنَ الدِّماءِ، تَرْوَوْا مِنَ الْماءِ حالا که اینها چنین کردند، میدانید چه باید کرد؟ لشکریان من! تشنه ماندهاید؟ یک راه بیشتر وجود ندارد: این شمشیرهای خودتان را از خون این پلیدها سیراب کنید تا خودتان سیراب شوید. بعد فرمود:فَالْمَوْتُ فی حَیاتِکمْ مَقْهورینَ وَ الْحَیاةُ فی مَوْتِکمْ قاهِرینَ [1] (من خیال نمیکنم در همه خطابههای حماسی، جملهای کوتاه به این رسایی و مهیجی وجود داشته باشد.) معنی زندگی چیست؟ زندگی که نان خوردن و آب نوشیدن نیست، زندگی که خوابیدن نیست، زندگی که راه رفتن نیست. اگر بمیرید و پیروز باشید، آن وقت زنده هستید ولی اگر مغلوب دشمن باشید و زنده باشید، بدانید که مردهاید.

اینطور علی علیه السلام روح عزّت و کرامت را در اصحاب خود دمید.

در این زمینهها جملههای دیگری از امیرالمؤمنین هست که قسمتهایی از آنها را برای شما عرض میکنم. به طورکلی امیرالمؤمنین تمام اخلاق دنیه را به حساب پستی نفس میگذارد، یعنی ریشه همه اخلاق رذیله را دنائت میداند. مثلًا در باب غیبت میگوید:الْغیبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ [2] بیچارهها، ناتوانها، ضعیف همتها، پستها غیبت میکنند. یک مرد، یک شجاع، یک آدمی که احساس کرامت و شرافت در روح

[1] همان، خطبه 51.

[2] همان، حکمت 453.