3هجرت و جهاد

در دو جلسه گذشته درباره دو اصل هجرت و جهاد- که در اسلام وجود دارد و در قرآن کریم مکرر ایندو توأم با یکدیگر ذکر شدهاند- بحثهایی ایراد شد. بحث امروز ما متمّم بحثهای قبلی است و درباره ارزش ایندو در تربیت و تکمیل روح انسان از جنبه اخلاقی و احیاناً از جنبه اجتماعی صحبت میکنیم. قبلًا تعبیر خاصی را که در شکل افراطی، از هجرت و جهاد شده است بیان کردیم و حقیقت را توضیح دادیم.

ما اگر بخواهیم روح هجرت و جهاد را در همه جبههها، اعمّ از مادی و معنوی به دست آوریم میبینیم هجرت یعنی جدا شدن، خود را جدا کردن از آنچه به انسان چسبیده یا انسان خود را به آن چسبانده است، و جهاد یعنی درگیری، چه جهاد با دشمن و چه جهاد با نفس.

هجرت و جهاد دو چیزی هستند که اگر نباشند، برای انسان جز زبونی و اسارت چیزی باقی نمیماند. یعنی انسان آن وقت به معنی حقیقی انسان است که زبونِ آنچه به او احاطه پیدا کرده و به او چسبیده است یا خودش خود را به آن چسبانده، نباشد.

و الّا اگر انسان، زبونِ محیط مادی و یا زبون محیط معنویای باشد که در آن زیست میکند، انسان آزاد به معنی واقعی نیست، انسانی اسیر و زبون و