شما، و از طرف دیگر بستگی دارد به چگونگی سطح زمین؛ هر مقدار زمین سفتتر و صافتر باشد و صلابت بیشتری داشته باشد، عکس العمل بیشتر میشود. پس میزان عکس العمل از یک طرف بستگی دارد به شدت عمل شما و از طرف دیگر به صلابت و صافی آن سطحی که توپ به آن برخورد میکند.

عکس العمل نشان دادن روح انسان در مقابل معاصی نیز بستگی به دو چیز دارد:

از یک طرف بستگی دارد به شدت عمل یعنی شدت معصیت، شدت ضربهای که مقامات دانی روح شما بر مقامات عالی روحتان وارد میکند. هرچه معصیت انسان کمتر و کوچکتر باشد، عکس العمل کمتری در روح ایجاد میکند و هرچه معصیت بزرگتر باشد، عکس العمل بیشتری به وجود میآورد. ولهذا افرادی که بسیار شقی و قسی القلب هستند، در عین اینکه شقی و قسی القلباند اگر جنایتشان خیلی بزرگ و فاحش باشد، همانها را هم میبینید که روحشان عکس العمل نشان میدهد. شما میبینید خلبان آمریکایی که میرود آن بمب را روی هیروشیما میاندازد، بعد که برمیگردد و یک نگاهی به اثر عمل خودش میکند، میبیند یک شهر را به آتش کشیده است، پیر و جوان، زن و مرد، کوچک و بزرگ دارند در یک جهنم سوزان میسوزند. از همان جا وجدانش به جنبش میآید، حرکت میکند، ملامتش میکند (درصورتی که چنین کسانی را از میان قسی القلبها انتخاب میکنند). برمیگردد به کشور خودش، از او استقبال میکنند، گل به گردنش میاندازند، درجهاش را بالا میبرند، حقوقش را زیاد میکنند، عکسش را در روزنامهها میاندازند، تشویقش میکنند. اما خیانت آنقدر عظیم بوده است، معصیت آنقدر بزرگ بوده است که وجدان چنین قسی القلبی را هم بیدار میکند؛ یعنی آنقدر ضربه بر روح شدید است که در یک چنین زمینه روحی آدم قسی القلبی هم باز عکس العمل پیدا میشود.

همین آدم در مجالس که مینشیند تبسّم میکند، نقل میکند چنین کردم و چنان، اما وقتی که با خود خلوت میکند، خودش با خودش است، در بستر میخواهد بخوابد، یکمرتبه آن منظره در نظرش مجسم میشود: ای وای، این من بودم که چنین جنایتی کردم؟! ای وای، چه جنایت بزرگی مرتکب شدم! درنتیجه، همین آدم دیوانه میشود و کارش به تیمارستان میکشد، چرا؟ چون جنایت خیلی بزرگ بوده است.

بسربن ارْطاة، یکی از سرداران معاویه، بسیار مرد قسی القلب و عجیبی است.