معلوم حضوری با سلب منشئیت آثار) و یا به واسطه تصرفی که قوه مدرکه در وی انجام داده باشد؛ و مصداق این گاهی مدرکات محسوسه است که با واقعیت خود در حس موجودند و قوه مدرکه در همان جا به آنها نائل می‌شود و گاهی مدرکات غیر محسوسه.

ب. بسیاری از دانشمندان در حقیقت علم حضوری تعمق کافی نکرده‌اند و پنداشته‌اند که همواره علم هر کسی به خود و حالات نفسانی خود حضوری است.

شما معمولًا می‌بینید که در مورد علم حضوری می‌گویند «علم حضوری مثل علم هر کسی به خود و به حالات نفسانی خود». این دانشمندان معمولًا بین صور ذهنیه و تصورات مربوط به نفس و امور نفسانی که از نوع علم حصولی هستند و بین علم حضوری نفس به خود و به حالات نفسانی خود که صور ذهنیه دخالت ندارند و از نوع علم حضوری است فرق نگذاشته‌اند.

علم هر کسی به خود و به حالات نفسانی خود دو گونه است: یکی همان یافتن ابتدائی که هر کسی از اول تکوّن و حدوث، خودش از خودش پوشیده نیست و همچنین حالات نفسانی خودش از خودش پوشیده نیست و او همه اینها را بدون وساطت تصویر ذهنی می‌یابد، و یکی دیگر تصوراتی که به تدریج برایش پیدا می‌شود زیرا قوه مدرکه همان طوری که از اشیاء خارجی صورت گیری و تصویر سازی می‌کند، پس از مدتی که از راه حواس و تهیه و جمع آوری صور اشیاء خارجی قوی شد به سوی عالم درونی منعطف شده و از نفس و حالات نفسانی نیز صوری تهیه می‌کند و همه آنها را با علم حصولی معلوم می‌سازد. علیهذا نباید میان تصور «من» و تصور لذت و اندوه و اراده که علم حصولی هستند و خود «من» و خود لذت و اندوه و اراده که علم و معلوم حضوری هستند اشتباه کرد.

در مقام تفکیک، بهترین مثال همان کودک است. کودک لذت می‌برد، رنج می‌کشد، اراده می‌کند؛ آن اراده و آن لذت و آن رنج از وی پوشیده نیستند و همچنین خودش از خودش پوشیده نیست یعنی واقعاً کودک خود و اراده و لذت و رنج خود را