است یعنی ماده با شرایط زمانی و مکانی حاضره، این صورت کوچک را در حاسه ما ایجاد کرده و از نزدیک به واسطه تغییر یافتن شرایط نامبرده بزرگتر دیده می‌شود اگر چه به حسب واقعیت، یک حجم واقعی [غیر] متحول دارد ولی هیچگاه با حجم واقعی‌

دکتر ارانی شناختن عین حقیقت و حقیقت مطلق را (حقیقتی که از ناحیه اعصاب شکل مخصوصی پیدا نکند) پوچ و بی‌معنی می‌شمارد. در همان صفحه می‌گوید:

«چقدر بی‌مغز است اگر مکتبهای مخالف ما توقع دارند که فکر و اشیاء در هم تأثیر نمایند یعنی عمل «شناختن» صورت خارجی پیدا کند بدون اینکه یک طرف تأثیر داشته باشد یعنی فکر در تأثیری که از اشیاء گرفته است تصرف نکند. بالاخره همین تصرف، همان شناختن است و اگر یکی نباشد دیگری هم نخواهد بود. اینهایی که عقب «عین حقیقت» و «حقیقت مطلق» و مفهومهای پوچ دیگر می‌باشند مثل این است که می‌خواهند عمل شناختن مانند عمل هضمی صورت گیرد که نه ماده غذایی وارد معده شود و نه معده بر روی مواد غذایی اثر کند.»

ایضا در همان جزوه صفحه 29 می‌گوید:

«مغز از همان زمان تولد دارای یک خاصیت اصلی است و آن، خاصیت فکر کردن است ولی این خاصیت اصلی وقتی می‌تواند کار کند که ماده لازم را دریافت کند؛ مثل اینکه یک معده خاصیت هضم دارد ولی وقتی هضم می‌کند که ماده غذایی در آن داخل شود؛ اگر به واسطه عناصر تأثر دیدن و شنیدن و غیره موضوعی پیدا کند فکر هم کار می‌کند.»