کرده‌اند که قبلًا اشاره شد می‌توانند حقیقت را موقت بدانند؛ مثلًا حقیقت به تفسیری که اگوست کنت نموده است (آنچه همه اذهان در یک زمان بر آن توافق دارند) می‌تواند موقت باشد زیرا مانعی ندارد در هر زمانی همه اذهان بر یک فکر نظری خاص توافق داشته باشند.

فلیسین شاله که تفسیر اگوست کنت را پسندیده پس از عبارتی که سابقاً در تفسیر «حقیقت» از وی نقل کردیم اینطور به گفته خود ادامه می‌دهد:

«البته این توافق و بالنتیجه حقیقت به این ترتیب موقت است زیرا همان طور که گفته شد حقیقت محصول علوم است و علوم دائماً در ترقی و سیر تکاملی است و بر خلاف آنچه سابقاً تصور می‌کردند «حقیقت» تأمل در یک امر ثابت و جاویدان نیست بلکه آن نیز مانند عدالت اجتماعی نتیجه و ثمره کوشش بطی‌ء و با مرارت بشر می‌باشد.»

آنچه از دانشمندان قدیم نقل کردیم که «خاصیت حقیقی بودن دائمی است»

اولًا درباره مسائل مربوط به علوم حقیقی بود نه علوم اعتباری‌

ثانیاً درباره امور یقینی بود نه امور احتمالی‌

ثالثاً5. آیا حقیقت متحول و متکامل است؟

از بیانی که در بالا راجع به دائمی بودن حقایق کردیم پاسخ این سؤال نیز روشن می‌شود.

در بالا گفتیم اگر یک مفهوم ذهنی با واقعیتی از واقعیتها منطبق بود همیشه با همان واقع خود منطبق است و اگر منطبق نبود هیچ وقت منطبق نیست و بعبارة اخری اگر راست بود همیشه راست است و اگر دروغ بود همیشه دروغ است. محال و ممتنع است یک مفهوم ذهنی که از یک واقعیت خاص حکایت می‌کند نسبت به همان واقعیت در یک زمان راست باشد و در یک زمان دروغ.

حالا می‌خواهیم بدانیم یک مفهوم و به اصطلاح منطق یک «قضیه» اگر راست و