نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 325
بشماریم؛ ولی به شماره نیامدند و تنها قاضیانی را که در آن جمع حضور مییافتند شمردیم؛ هشتاد نفر بودند». محمد بن جهم میگوید: «در حالی بیرون میآمد و به جلسه درس و تفسیر میرفت که بهترین و فاخرترین لباسهای خود را پوشیده و خود را آراسته بود و کلاه بزرگی بر سر نهاده در مسجد حضور مییافت. آنگاه ابو طلحه ناقط، ده آیه میخواند و فرّاء آنها را از بر تفسیر میکرد. سپس سلمة بن عاصم- از برجستهترین شاگردان وی- میآمد و نوشتههای برخی را میگرفت و بر فرّاء میخواند و کاستیهای آن را برطرف میساخت». همین محمد بن جهم که راوی این تفسیر است، در مقدّمه کتاب مینویسد: «در این کتاب، معانی قرآن فراهم آمده است. ابو زکریّا یحیی بن زیاد فرّاء رحمه اللّه، در صبحگاهان روزهای سه شنبه و جمعه در ماه مبارک رمضان و پس از آن در تمام سال اول؛ و چند ماه، در سال دوم و سال سوم آن را بر ما، از حفظ و بدون نوشته املا نموده است. یعنی در سالهای 202 و 203 و 204 انجام گرفت». [1] این کتاب، جامعترین کتاب مشتمل بر نکات ادبی: لغت، نحو و بلاغت قرآن است که قرآن پژوهان را به خود نیازمند کرده است. بدین جهت، محقّقان و مفسرانی که در پی دست یافتن به نکات و ظرافتهای قرآنند، به این کتاب روی آورده و آن را مورد توجّه و عنایت کامل قرار دادهاند؛ و به عنوان یکی از منابع سرشار تفسیری شناخته شده است. این کتاب، با طرحی مناسب و تحقیقی شایسته، در سه جلد، به چاپهای پیاپی رسیده است.
7. مجاز القرآن
نوشته ابو عبیده، معمر بن مثنّی تیمی بصری، نحوی و لغوی بزرگ (متوفای 210)؛ وی عالمی متبحّر و دانشمندی فرزانه، عالم به لغت و آداب و تاریخ عرب، شاگرد یونس نحوی و ابو عمر بن علاء و اوّلین کسی بود که در غریب الحدیث کتاب نوشت