دانسته شد که تفسیر نقلی، شامل تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت و تفسیر قرآن به قول صحابه و تابعان است و این گونه‌ها از نظر ارزش با یکدیگر تفاوت دارند؛ تفسیر قرآن به قرآن، چنانچه دلالتش روشن باشد یا به وسیله روایت صحیح السندی تفسیر شده باشد نزد همه پذیرفته است و هیچ تردیدی بدان راه ندارد؛ زیرا از بهترین، صریحترین و متقن‌ترین راههای فهم معنای آیات قرآن است. البته آن بخش از تفاسیر که به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله یا یکی از ائمه اطهار علیهم السّلام نسبت داده شده و سندش ضعیف و یا دلالتش مخدوش باشد قابل استناد نبوده و تا زمانی که صحت نسبت آن به یکی از معصومین به اثبات نرسد، قابل پذیرش نیست. اشکالات زیادی نیز به تفاسیر منقول از صحابه و تابعان راه یافته است و در اغلب آنها ضعف و سستی به حدّی است که- به قول ذهبی- [1] نمی‌توان به آنها اعتماد کرد؛ زیرا اسباب ضعف و سستی در مجموعه عظیم روایات نقل شده در کتابهای تفسیر منسوب به صحابه و تابعان بسیار است و به گونه‌ای درست و نادرست به هم آمیخته شده که تشخیص آنها از هم دشوار است. تعداد این روایات بیش از حد معمول است و در آن، شاهد تناقضهای بسیاری هستیم و حتی در موارد زیادی با روایات متضاد منسوب به یک نفر، مثل روایات نقل شده از ابن عباس بر می‌خوریم. این امر از مهمترین عوامل سلب اعتماد از مجموع آنها یا لااقل اکثر قریب به اتفاق آنهاست و ما را وا می‌دارد که با دقت نظر، کنجکاوانه و محقّقانه با آنها برخورد کنیم و نسبت به پیراستگی آنها از تناقض و نادرستی اقدام کنیم. امام احمد بن حنبل تصریح می‌کند: «در زمینه تفسیر روایت صحیحی به ما نرسیده است» و می‌گوید: «سه نوع نوشته، ریشه‌ای ندارد:
1. اخبار مربوط به جنگها (مغازی)؛ 2. اخبار مربوط به فتنه‌های آخر الزمان؛ 3. تفاسیر نقلی». البته آن دسته از پیروان محقق وی گفته‌اند: منظورش این است که این گونه روایات در بیشتر موارد از سندهای صحیح و متصل برخوردار نیستند. [2] امام محمد بن ادریس شافعی نیز می‌گوید: «از ابن عباس چیزی بیش از حدود صد روایت به اثبات نرسیده است». [3] مقصودش این است که بسیاری از روایات منقول از او،