نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 203
«ترجمان القرآن» نوشت؛ سپس به اختصار و نیز حذف اسانید آن پرداخت و تنها به ذکر صاحب کتاب مرجع اکتفا نمود. تفسیر «الدرّ المنثور» نتیجه همین کار است و نامی است کاملا متناسب؛ زیرا روایات منقول در ذیل هر آیه، بدون نظم و دستهبندی و اظهار نظر یا جرح و تعدیل است و مانند گوهرهایی از هم پاشیده، در این تفسیر پخش گردیده است؛ و همان وصفی که سعد الدین تفتازانی درباره کتابهای شیخ عبد القاهر جرجانی کرده است: «کأنّها عقد قد انفصم فتناثرت لئالیه» [1] درباره این تفسیر نیز صادق است. این تفسیر، انباشته از آثار قدماست و برای مراجعه کنندگان، منبع سرشاری به شمار میآید.
دو نکته قابل توجه:
درباره این تفسیر باید به دو نکته- یکی مثبت و دیگری منفی- توجه داشت: نکته مثبت آنکه، مؤلّف محترم بدون هیچ گرایشی انحرافی، به جمعآوری این آثار همّت گماشته و با خلوص نیّت، تا آنجا که توانسته است از منابع معتبر به نقل احادیث و نیز آراء و اقوال پیشینیان پرداخته است، بدون آنکه گرایش خاصی او را به این کار واداشته باشد یا خواسته باشد اعمال غرض کند؛ بنابراین، مراجعه کنندگان با خاطری آسوده به این منبع سرشار از گوهرهای تابناک، مراجعه میکنند و هر یک، گوهر مطلوب خود را به دست میآورد. اما نکته منفی: مؤلف در این گردآوری کاری غیر محققانه کرده است و آن، جمع متون قریب المعنی و انتخاب یک لفظ برای آنها- در روایتهای متعدد الإسناد- است؛ یعنی روایتهایی را که از حیث معنا به هم نزدیکند ولی اندکی اختلاف لفظ دارند، با ذکر سندهای متعدد یکجا و با انتخاب یک لفظ یا عبارتی بر گرفته از محصّل مجموع روایات، برای آنها نقل میکند. مراجعه کننده گمان میبرد که همه آن متن، مورد اتفاق همه روایتکنندگان ذکر شده است؛ در صورتی که بیشتر اوقات چنین نیست و روایات، در لفظ و عبارت- گر چه اندک- با هم اختلاف دارند و چه بسا برای محقق، همین اختلافهای اندک، در نحوه استنباط و رسیدن به هدف
[1] همانند گردنبندی از گوهر که از هم بگسلد و دانههای آن پراکنده شود. ر. ک: تفتازانی، مطوّل، ص 10.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 203