نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 162
9. جامع البیان طبری
گردآورنده این تفسیر، ابو جعفر محمد بن جریر طبری، منسوب به طبرستان و زادگاه وی شهر آمل از توابع مازندران است. او به سال 224 زاده شد و در جوانی، برای فراگیری علم و دانش رهسپار شهرهای مختلف گردید و در مصر و شام و عراق به فراگیری حدیث همّت گماشت و سرانجام در بغداد رحل اقامت افکند و در آنجا به تعلیم و تربیت و نشر آموختههای خود پرداخت و به سال 310 در همانجا درگذشت. وی دانشمندی فرزانه و آگاه به تاریخ و آثار سلف، عالمی فاضل و ناقدی نکتهبین و در سنجش اقوال و آراء بسیار توانا بود و به همین دلیل، علاوه بر تفسیر، به پدر تاریخ نیز مشهور بود. این موضوع جامعیّت و گسترش تفسیر وی را میرساند و ما در سایه همین جامعیّت و گسترش، امروزه به انبوهی از اقوال و آراء دسترسی داریم و گرنه شاید این ذخایر ارزشمند از دست رفته بود. وی اقوال پیشینیان را با ذکر سند میآورد؛ که این خود موجب اعتبار نقل وی میگردد؛ ولی در موارد بسیاری نیز، از افراد ضعیف یا مجهول الحال یا معروف به جعل، روایت میکند. عمده ضعف وی در همین مورد است؛ بویژه در نقل «اسرائیلیات» که راه افراط رفته و به ارزش تفسیر خود لطمه اساسی وارد ساخته است. به همین دلیل بر وی خرده گرفتهاند که: بدون توجّه به صحّت و سقم روایات و بدون ذکر درجه ضعف یا قوّت اسناد، آنها را نقل میکند. شاید گمان کرده است ذکر سند به تنهایی، مسؤولیت را از او بر میدارد یا از سنگینی آن میکاهد؛ در حالی که چنین نیست و این همه روایات سست و ناشناخته؛ بویژه اسرائیلیات خرافی و دروغین که تفسیر خود را به آن انباشته است، مسؤولیّت او را هر چه سنگینتر ساخته و او را چون «حشویّه» بیمحابا به انباشتن روایات سره و ناسره نشان داده است؛ تا آنجا که نقّادان به نکوهش او پرداختهاند. از جمله، شیخ محمد عبده او را به جنون جمعآوری حدیث توصیف کرده است. عبده در ذیل آیه «بشارت فرزند به زکریا» میگوید: «اگر افراط جنونآمیز وی در نقل روایات نبود، این گونه روایات سست و ناروا را که موجب بدبینی و تمسخر دیگران و نمایانگر بیمایگی است و
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 162