نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 98
حکمت جلوهگر است و برای پویندگان، راهنمای شناخت است» [1]. در حدیثی دیگر آمده است: «فما من آیة الّا و لها ظهر و بطن؛ [2] آیهای در آن نیست مگر آنکه ظاهر و باطنی دارد». توضیح اینکه در قرآن عبارات روشنی وجود دارد که عامه مردم به خوبی آن را میفهمند، به طوری که به فهم خود کاملا اطمینان پیدا میکنند و در کنار آن اشارتهایی برای خواص آمده که بر دیگران پوشیده است تا به تناسب مهارت علمی بالایی که به آنان ارزانی شده است، گرههای آن را بگشایند و از معضلات آن پرده بردارند. این گونه است که قرآن در کاربردهای خود توانسته است بین معانی ظاهر و باطن جمع کند تا هر لفظ، دو معنا یا چند معنا را در کنار هم افاده کند یا معانی گستردهای را بر حسب گسترش زمان و تجدد نسلها بیان نماید. این نکته بر حسب عرف عام محال مینماید و به اصطلاح علمای اصول «استعمال لفظ واحد و اراده چند معنای مستقل ممتنع است»، ولی قرآن به رغم این امتناع، آن را به آسانی در بیان مفاهیم و معانی، روش خود قرار داده است.
جمع بین معانی متعدد
برخی از اصولیان گذشته، استعمال لفظ واحد و اراده دو معنای مستقل را عقلا ممتنع دانستهاند؛ زیرا حقیقت استعمال، تنها قرار دادن لفظ به عنوان نشانه و علامت معنا نیست، بلکه وجه و عنوان معناست و از یک نظر خود معناست، حسن و قبح معنا به لفظ سرایت میکند، بنابراین امکان ندارد که لفظ با این شرایط در بیشتر از یک معنا استعمال شود. ولی اصولیان متأخر تلاش کردهاند تا این امتناع عقلی را جایز شمرند، بلکه صرفا آن را خارج از متعارف دانستهاند؛ با این بیان که استعمال لفظ واحد و اراده دو معنای مستقل، در عرف عام معمول نیست و سابقه ندارد، بنابراین چنین استعمالی خلاف متعارف است؛ هر چند ذاتا ممکن باشد؛ زیرا استعمال لفظ و اراده معنا، از
[1] کافی، ج 2، ص 599. [2] ر. ک: تفسیر عیاشی، ج 1، ص 11. بحار الانوار، ج 89، ص 94.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 98