نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 476
دست به تفسیر آیهای میزدند، بیشتر میخواستند پیروان خود را به نکات و ظرافت کاریهای قرآن توجه دهند تا با توجه به دقایق و نکته سنجیها، معانیای بلندتر و گستردهتر و فراتر از سطح ظاهری آیه به دست آورند.
3. آیه خمس
«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی [1]. این آیه، پس از جنگ بدر، زمانی که پیامبر صلّی اللّه علیه و اله هنوز غنیمتهای جنگ را تخمیس نکرده بود نازل شد. عبادة بن صامت میگوید: «پیامبر پس از جنگ بدر، در تمام غنایمی که مسلمانان به دست میآوردند خمس مقرر داشت» [2] و این آیه عام است و شامل تمام غنایم جنگی میشود. از ابن عباس روایت شده است که: «پیامبر هر گاه سریّهای [3] را برای نبرد میفرستاد و آنان غنیمتی به دست میآوردند آن را تخمیس میکرد» [4]. ولی در تفاسیر اهل بیت علیهم السّلام چنین آمده است که آیه شامل تمام منافعی میشود که انسان در زندگی از طریق تجارت، حرفه یا کشاورزی به دست میآورد؛ یعنی هر سودی که انسان در زندگی از کارکرد خود در طول سال میبرد، اگر بیش از مصارف سال خود و افراد تحت تکفلش باشد، به آن خمس تعلق میگیرد. [5] این برداشت از آیه، از طریق ائمه هدی علیهم السّلام وارد شده است؛ زیرا غنیمت را در آیه به معنای لغوی آن لحاظ کردهاند که هر سود و منفعتی را در بر میگیرد، چه اینکه «غنم» طبق گفته خلیل بن احمد در «العین» به معنای هر فایدهای است که انسان به دست آورد؛ در نتیجه در عبارت «ما غنمتم من شیء» که «ما» ی موصول به کار رفته
[1] «و بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او] ... است». انفال 8: 41. [2] الدر المنثور، ج 3، ص 187. جامع البیان، ج 10، ص 3. [3] سریّه به اعزام گروههای کمتر از چهار صد سرباز گفته میشود و از آن جهت سریّه گفته میشوند که شرکت کنندگان در آن، زبدگان شمرده میشوند؛ سریّ، هر چیز نفیسی را گویند. در لغت نامه دهخدا آمده است: «سریه، به اصطلاح اهل حدیث، لشکری که حضرت رسالت پناه خود در آن نباشد و به سرکردگی یکی از اصحاب فرستاده باشند». ج 9، ص 13643. [4] الدر المنثور، ج 3، ص 185. [5] ر. ک: وسائل الشیعه، ج 9، ص 501- 500.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 476