نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 396
کردهاند؛ [1] جابر بن یزید جعفی، [2] حسن بصری، [3] ابان بن تغلب، [4] زید بن اسلم، [5] و دیگران نیز کتابهای معروفی در زمینه تفسیر و علوم قرآنی دارند. عادل نویهض میگوید: «ابان بن تغلب، قاریای جلیل القدر، مفسر، نحوی، لغوی، محدث و از اهل کوفه است که احمد بن حنبل و ابن معین و ابو حاتم او را توثیق کردهاند. مسلم در «جامع حدیثی خود» و دیگر محدثان نیز از او نقل حدیث کردهاند. «معانی القرآن» و «غریب القرآن» از جمله آثار او به شمار میآیند و شاید نخستین کسی باشد که در این باره کتاب نوشته است. ابان در سال 148 بدرود حیات گفت» [6]. در آینده، آغاز تدوین تفسیر را که در عهد تابعان تحقق یافت یادآور خواهیم شد.
3. اجتهاد و اعمال نظر
این ویژگی بزرگی است که عهد تابعان از آن برخوردار شد؛ زیرا در آن عهد تعداد زیادی از علمای بزرگ در صحنه دانش اسلامی ظاهر گشتند و در بسیاری از مسائل دین و از جمله مسائل قرآنی اعمال نظر کرده به اجتهاد پرداختند؛ مسائل قرآنی، بیشتر درباره معانی آیات، صفات خداوند، اسرار آفرینش، تاریخ انبیا و سرگذشت امتهای سلف و امثال آن بود. این مسائل را بر عقل عرضه میداشتند تا بر وفق حکم صائب آن به داوری بنشینند و گاه آنها را به گونهای تأویل کنند که با فطرت سلیم هماهنگ باشد. نخستین مدرسهای که اجتهاد و اعمال نظر برای استنباط معانی قرآن را آغاز کرد، مدرسه مکه بود که پایههای محکم آن را صحابی گرانقدر، شاگرد موفق امیر مؤمنان علیه السّلام عبد اللّه بن عباس بنا نهاد و تربیت یافتگان این مدرسه همان کسانی بودند که اجتهاد در تفسیر را پایه گذاری کردند و تنها به دست آنان بود که اجتهاد در
[1] معجم مصنفات القرآن الکریم، ج 2، ص 163، شماره 999. [2] فهرست مصنّفی الشیعة (رجال نجاشی)، ج 1، ص 314، شماره 330. [3] معجم مصنفات القرآن الکریم، ج 2، ص 161. [4] طبقات المفسرین، ج 1، ص 1. [5] همان، ص 176. [6] معجم المفسرین، ج 1، ص 7 و 8.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 396