ابن عباس از چهره‌های فروزان جهان علم و دانش به شمار می‌رفت، به ویژه مهارت وی در تفسیر و تأویل قرآن، شهره آفاق بود تا جایی که او را «ترجمان القرآن» [4] می‌گفتند، چون آنچه را به تفسیر و تأویل قرآن مرتبط بود می‌دانست. او تربیت یافته مکتب مولا امیر مؤمنان علیه السّلام شمرده می‌شد و در رتبه علمی به جایی رسید که امیر مؤمنان درباره او گفت: «گویا از پس پرده رقیق (نازک) به حقایق غیبی می‌نگرد» [5]. البته جای شگفتی نیست، نتیجه تأثیر دعای پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله است که درباره او چنین دعاهایی کرد: «خداوندا او را تفقه در دین و تأویل قرآن ارزانی دار» [6] و «پروردگارا به او علم شریعت و حکمت بیاموز» [7] و «خداوندا او را منشأ برکت و نشر آثار علمی قرار ده» [8]. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله همچنین درباره او می‌گوید: «هر میدانی را سواره‌ای است و سواره میدان تفسیر ابن عباس است» [9].
وی در شعب ابو طالب سه سال قبل از هجرت به دنیا آمد. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله خود، کام او را برداشت و تربیت او را عهده‌دار شد و برایش دعای خیر فرمود. او در دامن پیامبر بزرگ شد و پس از وفات رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله ملازم و همراه همیشگی خاندان نبوت بود، امام امیر مؤمنان علیه السّلام او را پروراند و نیکو تربیت نمود؛ از این رو یکی از فدائیان